THÀNH CÔNG CỦA THỦY LỢI

Phóng viên: Vậy công tác Quy hoạch phải đặt ra những vấn đề gì để đáp ứng cho phát triển kinh tế-xã hội nhanh và bền vững, thưa Thứ trưởng?

Thứ trưởng Nguyễn Hoàng Hiệp: Nghị quyết Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng ta đặt ra mục tiêu phát triển đất nước “nhanh và bền vững”, trong đó nhấn mạnh đến công tác thủy lợi và phòng, chống thiên tai: "Chủ động thích ứng hiệu quả với biến đổi khí hậu, phòng, chống và giảm nhẹ thiên tai, quản lý, khai thác, sử dụng hợp lý, tiết kiệm hiệu quả và bền vững tài nguyên”.

Trong khi biến đổi khí hậu, sự biến đổi của nguồn nước, thiên tai cực đoan đang tác động tiêu cực đến công tác thủy lợi và phòng, chống thiên tai, cần có sự đánh giá, nhận diện đầy đủ và dự báo được các khả năng xảy ra để chủ động ứng phó trong mọi tình huống.

Vấn đề phát triển thượng nguồn các lưu vực sông quốc tế như: xây dựng thủy điện, chuyển nước lưu vực, thay đổi cơ cấu sản xuất nông nghiệp và phát triển hạ tầng, khai thác tài nguyên quá mức ở trong nước gây ảnh hưởng rất lớn đến công tác phòng, chống thiên tai và thủy lợi, đòi hỏi phải có một quy hoạch mang tính tổng thể, đồng bộ với các quy hoạch hạ tầng khác để giải quyết các thách thức.

Ngoài ra, hệ thống các công trình thủy lợi và phòng, chống thiên tai được xây dựng qua các thời kỳ đã bị xuống cấp, không bảo đảm được năng lực thiết kế, chủ yếu phục vụ đơn mục tiêu..., cần phải nâng cấp, tu bổ, hiện đại hóa để thích ứng với những biến động nguồn nước, thiên tai, đồng thời bảo đảm yêu cầu phục vụ đa mục tiêu, nhất là việc tái cấu trúc ngành nông nghiệp theo hướng phát triển hàng hóa tập trung, nâng cao giá trị gia tăng, hoàn thành chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới.

Như vậy, bài toán đặt ra hiện nay là quy hoạch thủy lợi và phòng, chống thiên tai, đi sau hay phải đi trước các quy hoạch phát triển kinh tế-xã hội ở mỗi tỉnh, liên tỉnh, quy hoạch vùng? Theo tôi, đã là ngành “phục vụ” để cho các ngành khác phát triển bền vững thì quy hoạch thủy lợi và phòng, chống thiên tai phải đi trước một bước.

Phóng viên: Thưa Thứ trưởng, trong công tác quy hoạch thủy lợi và phòng, chống thiên tai, điều khó khăn nhất là gì?

Thứ trưởng Nguyễn Hoàng Hiệp: Chúng ta cần xác định các tồn tại, thách thức và dự báo các tác động đến công tác thủy lợi và phòng, chống thiên tai. Trong đó, khó nhất chính là tầm nhìn trong quy hoạch.

Chúng ta phải dự báo được xu thế và kịch bản sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến thủy lợi và phòng, chống thiên tai. Trong đó xu thế phát triển, xu thế nguồn nước và các tác động cụ thể như: Dự báo định hướng phát triển kinh tế-xã hội; dự báo xu thế nguồn nước; những tác động của thiên tai và các hiện tượng thời tiết cực đoan đến tính bền vững của hệ thống kết cấu hạ tầng thủy lợi; sự thay đổi cơ cấu sản xuất, dự báo các vấn đề hạ thấp lòng dẫn và sụt lún đất. Bên cạnh đó, chúng ta phải đánh giá được xu thế các tiến bộ khoa học, công nghệ và khả năng ứng dụng...

Đây là những thách thức trong công tác quy hoạch thủy lợi hiện nay đòi hỏi chúng ta phải có đánh giá chính xác, và đây cũng là cái khó nhất, nếu đánh giá đúng thì có quy hoạch đúng và ngược lại...

Như vậy bài toán đầu vào, các kịch bản phát triển cần phải tính toán kỹ lưỡng.

Quy hoạch phòng, chống thiên tai và thủy lợi thời kỳ 2021-2030 tầm nhìn đến 2050 đưa ra 4 kịch bản: Kịch bản nền, Kịch bản phát triển nhanh và bền vững, Kịch bản phát triển cao, Kịch bản cực đoan.

Phóng viên: Vậy thứ trưởng có thể cho biết rõ các giải pháp chính để đáp ứng được các kịch bản trên?

Thứ trưởng Nguyễn Hoàng Hiệp: Có hai giải pháp chính là giải pháp công trình và phi công trình. Trong đó, đối với tưới, cấp nước, phòng chống hạn hán, thiếu nước, xâm nhập mặn... Yêu cầu bảo đảm cấp nước tới tần suất 85% cho khoảng 3,2 triệu héc-ta lúa, 90 đến 95% cho cây trồng cạn trên diện tích đến năm 2050 ước thêm 600 nghìn héc-ta; cấp đủ cho chăn nuôi, thủy sản tập trung; tạo nguồn cấp cho sinh hoạt, đô thị, công nghiệp... cấp nước cho đồng bào vùng cao, các đảo đông dân cư, kiểm soát mặn, cải thiện ô nhiễm nguồn nước trong hệ thống thủy lợi.

Như vậy cần xây dựng mới các hồ chứa nước thủy lợi, đập dâng, trạm bơm và nâng cao dung tích trữ của các hồ chứa nước hiện có, để tạo nguồn và bổ sung nguồn nước. Bên cạnh đó cần kết nối, điều hòa, chuyển nước, đưa nước đi xa nhằm đáp ứng yêu cầu dùng nước cho các khu vực khó khăn về nguồn. Nghiên cứu, xây dựng các công trình khắc phục hạ thấp mực nước dòng chính, kiểm soát nguồn nước cửa các sông lớn.

Mặt khác, cần nâng cấp, cải tạo các hệ thống thủy lợi, khắc phục tình trạng công trình xuống cấp, không đảm bảo năng lực thiết kế và yêu cầu thực tiễn; cải thiện ô nhiễm nguồn nước công trình thủy lợi.

Ngoài ra, tập trung xây dựng và triển khai 3 chương trình cấp nước sạch nông thôn; cấp nước phục vụ sinh hoạt, sản xuất trên các đảo đông dân cư; và phát triển hệ thống hồ chứa nhỏ, phân tán để tạo nguồn cấp nước sinh hoạt, tưới cây trồng cạn tại các vùng thiếu nước, vùng trung du, miền núi (Trung du miền núi Bắc Bộ, Trung Bộ, Đông Nam Bộ) và ven biển (Nam Trung Bộ, đồng bằng sông Cửu Long).

Đối với phòng, chống lũ, ngập lụt và các loại hình thiên tai khác, cần nâng cấp, củng cố hệ thống đê sông (gần 1.400 km đê sông ở các vùng miền, nhất là các vùng Bắc Bộ, Bắc Trung Bộ từ Hà Tĩnh trở ra) khắc phục tình trạng thiếu cao trình, chất lượng xuống cấp... bảo đảm phòng, chống lũ với tần suất đã quy định.

Củng cố, nâng cấp hệ thống bờ bao, đê bao phù hợp bảo vệ dân sinh, hạ tầng đô thị, sản xuất tập trung... ở các vùng chủ động né tránh lũ chính vụ (miền Trung, Tây Nguyên) hoặc chủ động sống chung với lũ (Đồng bằng sông Cửu Long. Nạo vét, cải tạo các luồng, tuyến, khu vực phân lưu, cửa sông… bảo đảm thoát lũ thuận lợi trên các sông lớn, phòng chống xói lở lòng dẫn, bờ sông, cửa sông.

Cải tạo, nâng cấp, xây dựng mới các công trình kiểm soát lũ đầu kênh, ven sông lớn, công trình kiểm soát triều vùng cửa sông. Củng cố, nâng cấp hệ thống đê biển (hơn 3.400 km đê biển và đê cửa sông) từ Quảng Ninh đến Kiên Giang theo tiêu chuẩn thiết kế nhằm bảo vệ người dân và hạ tầng trước các thiên tai từ biển.

Cập nhật, xác định các khu vực có nguy cơ cao về lũ quét, sạt lở đất, đặc biệt là tại các tỉnh miền núi phía Bắc, Bắc Trung Bộ và Nam Trung Bộ; xây dựng, củng cố các công trình bảo vệ dân cư, hạ tầng và sản xuất tại các khu vực có nguy cơ cao.

Ngoài giải pháp công trình như trên thì chúng tôi còn xây dựng giải pháp phi công trình như: Hoàn thiện hệ thống pháp luật, cơ chế, chính sách liên quan.

Củng cố, kiện toàn các tổ chức quản lý, khai thác công trình thủy lợi, cơ quan quản lý đê điều, phòng chống thiên tai các cấp. Điều tiết hiệu quả các hồ chứa thượng nguồn theo quy trình vận hành liên hồ chứa phục vụ đa mục tiêu. Xây dựng, triển khai giải pháp quản lý rủi ro hạn hán, thiếu nước, xâm nhập mặn, lũ, bão, mưa lớn, lũ quét, sạt lở đất...

 Bên cạnh đó, cần tăng cường công tác quản lý, bảo vệ chặt chẽ hành lang bảo vệ công trình thủy lợi, bãi sông, không gian thoát lũ...

Ngoài ra các biện pháp từ xa như: Bảo vệ, phát triển, nâng cao chất lượng rừng; bố trí dân cư và sản xuất hợp lý, thích ứng với điều kiện nguồn nước, giảm thiểu thiệt hại do thiên tai; nghiên cứu, ứng dụng khoa học, công nghệ, tăng cường hợp tác quốc tế…

Ngày xuất bản: 24/8/2022
Thực hiện: QUỐC VIỆT - VĂN LÚA
Trình bày: DIỆU THU