Cuối tháng 12, bảo tàng Khurtuyakh tas (Cộng hòa Khakassia, Nga) vẫn đón nhiều lượt khách đến từ các khu vực ở Nga. Những cơn gió Siberia thổi tung lớp tuyết tạt vào người du khách. Một số đi lùi. Một số dang tay hứng những cơn gió mạnh, như muốn cảm nhận nguồn năng lượng mạnh mẽ nơi đây.

Đặt giữa trung tâm một tòa bằng kính, tượng "bà" đá Ulug Khurtuyakh tas đứng sừng sững với chiều cao hơn 3m, trọng lượng 2,6 tấn. Tượng "bà" đá thực chất là một cột đá tự nhiên có hình dáng như một người phụ nữ đang mang thai với khuôn mặt có hai mắt sâu và chiếc miệng há to.

Nhiều người kể lại rằng, lần đầu bức tượng được đề cập vào năm 1721. Theo lệnh của Peter Đại đế, nhà khảo cổ học người Đức Daniel Messerschmidt đã đến Siberia. Ông đã chứng kiến cách người dân địa phương tôn kính Ulug Khurtuyakh tas nằm giữa thảo nguyên. Người dân đặt dưới chân tượng bơ và sản phẩm sữa chua để nuôi “mẹ của người Khakass”.

Tuổi của Ulug Khurtuyakh tas khoảng 4,5 – 5 nghìn năm. Bức tượng tồn tại trong thời kỳ của những người du mục, qua thời Trung cổ đến ngày nay. Tượng được tôn kính như mẹ của tất cả các bà mẹ, và như một nữ thần. Những truyền thuyết về "bà" đá được truyền từ đời này sang đời khác.

Theo một truyền thuyết mà hướng dẫn viên kể lại, gia đình Khurtuyakh tas sống trên núi quanh năm tuyết trắng bao phủ. Khi bị kẻ thù tấn công, họ đi qua cây cầu do chồng của Khurtuyakh tas là hiệp sĩ Sartakpai xây dựng. Nhìn thấy kẻ thù, ông đặt vợ con lên lưng ngựa và ra lệnh cho họ chạy trốn, trong khi ông ở lại để thương lượng.

Khurtuyakh tas dùng roi quất ngựa của con gái và con trai, bắt đầu xuống núi. Trong khi cô con gái sợ hãi bỏ chạy về một hướng không xác định, thì cậu con trai vượt sông và rơi xuống nước. Khi đến thảo nguyên, bà quay lại. Nhìn thấy mình đã mất cả gia đình, bà bắt đầu khóc, dù đó là điều cấm kỵ ở thảo nguyên. Người phụ nữ hát lên những giai điệu đau xót, hay đến nỗi đấng tạo hóa thương hại, biến bà thành đá và ra lệnh bà làm nữ thần đá, ban cho con người những gì họ thiếu. Đối với phụ nữ, đó là những đứa con. Còn đàn ông là đầu óc sáng suốt.