Là phóng viên nghiêng về theo dõi mảng biên giới - biển đảo, có thể nói biên giới phía bắc luôn có sức hấp dẫn đặc biệt với cá nhân tôi. Ngoài vẻ đẹp hùng vĩ của thiên nhiên, bản sắc văn hóa độc đáo và tình người nguyên sơ, hồn nhiên, biên giới phía bắc còn lưu dấu nhiều cuộc chiến tranh vệ quốc từ hàng chục thế kỷ qua. Trong rất nhiều Giải Báo chí Quốc gia mà chúng tôi vinh dự được trao tặng, có hai giải nhất liên quan đến miền Tây Bắc. Xin nhắc lại chút kỷ niệm cùng quá trình tác nghiệp như một tâm sự cùng đồng nghiệp và bạn đọc.
“Chui túi ni-lông qua suối”
Sam Lang là một bản nhỏ thuộc xã Nà Hỳ, huyện Nậm Pồ, tỉnh Điện Biên, gần với cực tây Tổ quốc. Trong chương trình hoạt động “Tháng ba biên giới” năm 2014, báo Tuổi Trẻ đã quyết định phối hợp với Bộ đội Biên phòng Điện Biên - mà trực tiếp là Đồn Biên phòng Nà Hỳ - sẽ xây tại bản này một điểm trường với ba ngôi nhà kiên cố trị giá 1 tỷ đồng (vật liệu) do bạn đọc Tuổi Trẻ đóng góp và cán bộ, chiến sĩ Đồn Biên phòng Nà Hỳ góp công xây dựng (hơn 200 triệu đồng trị giá ngày công).
Điểm trường này cách trung tâm xã chưa tới 20 km nhưng đường vào bản quá gian nan. Ở Sam Lang không có điện, không điện thoại, vào mùa lũ các thầy, cô giáo đi bộ gần cả ngày đường từ xã vào bản, nếu gặp suối dâng ngày lũ thì cách qua suối là chui vào túi ni-lông và nhờ trai bản kéo qua.
Sau khi kể lại câu chuyện này với sự minh họa của clip do cô giáo Tòng Thị Minh quay trong những lần chui túi bóng vào bản, câu chuyện này đã thật sự khiến bạn đọc rúng động. Sức thuyết phục chính là ở những đoạn phim chân thực do một bạn đọc là người trong cuộc đã quay, cất giữ như một kỷ niệm, tuy nhiên khi gặp các phóng viên báo Tuổi Trẻ, cô Minh đã trao cho chúng tôi như một sự gửi gắm và hy vọng.
Bài phóng sự được in trên báo cùng với clip này được phát trên Truyền hình Tuổi Trẻ (TVO) đã có đến hơn 50 vạn lượt bạn đọc truy cập và hàng chục tờ báo nước ngoài dẫn lại. Gần như ngay trong ngày báo ra, bạn đọc đã gọi về tòa soạn và đề nghị xây ngay cây cầu treo cho bản Sam Lang.
Nhà báo Lê Đức Dục, sinh năm 1967, từng công tác tại báo Quảng Trị, tạp chí Cửa Việt trước khi trở thành phóng viên báo Tuổi Trẻ từ năm 1997. Ngoài một số Giải Báo chí Quốc gia, nhiều loạt bài viết do anh thực hiện hoặc phối hợp với một số đồng nghiệp đã trở thành khởi nguồn cho các chương trình mang ý nghĩa xã hội lớn do báo Tuổi Trẻ phát động, như chương trình học bổng Tiếp sức đến trường trong 22 năm qua; Chung tay thắp sáng Nhà giàn DK 1 (từ 2009); hay chương trình Tháng ba biên giới...
Chỉ hơn một tháng sau, cả ngôi trường và cây cầu đều khánh thành cùng lúc, mang đến niềm vui lớn cho đồng bào Nà Hỳ, các thầy, cô giáo cắm bản và anh em cán bộ, chiến sĩ biên phòng sẽ thuận lợi hơn trong quá trình đi tuần tra biên giới. Trong quá trình vận chuyển vật liệu xây dựng, đường vào bản từ chỗ chỉ xe máy đi được đã được mở rộng cho ô-tô vào tận bản, cùng một lúc, có được: trường, đường, cầu...
Trong chừng mực nào đó, chúng tôi, những người thực hiện câu chuyện Sam Lang trên báo Tuổi Trẻ chỉ phản ánh một Sam Lang trong hàng trăm Sam Lang trên dặm dài Tây Bắc. Câu chuyện vượt suối bằng phương tiện nằm ngoài tưởng tượng của thầy trò nơi đây cũng chỉ là một cách trong nhiều cách “sáng tạo” riêng có của mỗi vùng. Nhưng điều quý giá mà câu chuyện này mang đến đó là thực tế cuộc sống luôn có những điều ngoài sự tưởng tượng. Khi nhà báo vượt qua những khó khăn để tiếp cận thực tế đó, cùng với sự hỗ trợ từ những “nhà báo công dân” như cô giáo Minh sẽ tạo ra những hiệu ứng to lớn đối với xã hội.
Câu chuyện “không ai, không điều gì bị lãng quên”
Tây Bắc với tôi như là định mệnh nghề nghiệp. Cuộc chiến tranh bảo vệ biên giới phía bắc là một chương sử bi tráng và hào hùng của quân và dân ta. Khởi đầu vào sáng 17/12/1979 và cuộc chiến này không chỉ dài một tháng như nhiều người vẫn nghĩ mà nó kéo dài đến năm 1989 mới kết thúc ở mặt trận Vị Xuyên (Hà Giang).
Trong một lần trả lời phỏng vấn của chúng tôi về cuộc chiến tranh biên giới năm 1979, Đại tá Nguyễn Mạnh Hà (nguyên Viện trưởng Viện Lịch sử Đảng, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh) từng nói rất xác đáng: “Là một người nghiên cứu lịch sử nhưng cũng là một người lính, tôi xin nói thẳng là dù bất cứ hoàn cảnh nào thì hòa bình vẫn là quý giá nhất. Lịch sử bản chất là sòng phẳng, khách quan, cái gì đã xảy ra rồi cũng có lúc sẽ được đặt lại trên bàn cân lịch sử để luận định. Chúng ta nhìn lại chiến tranh biên giới, trước hết là để học bài học cho chính mình: Cái gì lẽ ra đã có thể tránh được, cái gì cần nhớ để nhắc lại cho thế hệ sau”.
Chúng tôi đã rất nhiều lần đề cập về cuộc chiến tranh này, bằng một cách tốt nhất để nhắc nhớ mà không khơi gợi đau thương thù hận. Tuy nhiên cũng không ít người đã nghĩ rằng chúng ta né tránh nhắc đến cuộc chiến, thậm chí còn có suy nghĩ sai lầm rằng những người hy sinh cho đất nước ở biên ải phía bắc đã bị quên lãng. Chính vì thế khi những đường phố trên những đô thị biên giới được mang tên các anh hùng liệt sĩ hy sinh từ năm 1979-1989 chính là một thái độ rõ ràng và sòng phẳng với lịch sử, nêu cao đạo lý uống nước nhớ nguồn và cũng là thông điệp cho những ai đã nghĩ rằng đó là một cuộc chiến bị lãng quên. Và tuyến bài “Dòng tên trên đá núi, đã thành tên phố phường” (tác phẩm được trao giải A - Giải Báo chí Quốc gia) được thực hiện để truyền tải thông điệp này. Dĩ nhiên thực hiện tuyến bài này không thể là chuyến đi hai tuần qua các đô thị biên ải, nơi có các tên đường phố mang tên các anh hùng mà còn là tích lũy tư liệu trong gần 20 năm theo đuổi mảng đề tài này.
Làm báo rất cần tích lũy tư liệu, và làm báo về mảng biên giới, biển đảo thì tích lũy tư liệu càng quan trọng gấp bội. Ví như trong các tên đường mang tên các anh hùng, có tên Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân Nguyễn Viết Ninh - người có câu nói nổi tiếng được khắc lên báng súng và được anh em mặt trận Vị Xuyên coi như lời thề trên đá: “Sống bám đá, chết hóa đá, thành bất tử”.
Gần 10 năm trước, khi phát hiện anh hy sinh vào chiều 29 Tết, chúng tôi đã từ Hà Giang về chính quê nhà anh đúng dịp chuẩn bị giỗ để viết bài “Nằm lại Vị Xuyên trước lúc giao thừa”.
Những tư liệu về Anh hùng Nguyễn Viết Ninh chúng tôi lưu kỹ, và khi triển khai tuyến bài này các tư liệu tích lũy được sử dụng. Cũng tương tự như thế với các anh hùng khác. Câu chuyện trải dài trên nhiều địa phương, nếu không có tích lũy tư liệu sẽ rất khó triển khai tốt các ý tưởng của mình!
Khi kết nối câu chuyện những tên đường mang tên các anh, chúng tôi đã đi xuyên qua nhiều đô thị biên ải, trở lại với từng mảnh đất các anh hy sinh với mục đích vừa tôn vinh hy sinh của những người anh hùng bảo vệ biên giới phía bắc, đồng thời nhắc nhớ với bạn đọc, nhất là bạn đọc trẻ về một cuộc chiến tranh bi tráng và hào hùng.
Nhưng lý do lớn nhất là bài báo ấy một lần nữa khẳng định: Đảng, Nhà nước và Nhân dân không bao giờ lãng quên cuộc chiến, lãng quên sự hy sinh mà những tên đường là một minh chứng sinh động và thuyết phục!
Built with Shorthand