Những thách thức nào ASEAN phải đối mặt?

Những khó khăn chủ quan và các thách thức từ bên ngoài, như tác động của cạnh tranh chiến lược giữa các nước lớn, các thách thức an ninh khu vực, các điểm nóng tiếp tục thu hút sự can dự của bên ngoài vào khu vực và thách thức vai trò của xử lý khủng hoảng, thử thách đoàn kết, thống nhất của ASEAN.

ASEAN có vai trò gián tiếp giải quyết những vấn đề khu vực thông qua các kênh đối thoại đa phương, tìm kiếm sự hỗ trợ từ bên ngoài, như thu hút sự quan tâm của dư luận, tạo diễn đàn và khuôn khổ để các đối tác bên ngoài tham gia và hỗ trợ giải quyết. Tuy nhiên, đối với giải quyết xung đột, tranh chấp, vai trò của ASEAN mới chỉ ở mức ngăn ngừa, quản lý xung đột, thông qua hợp tác chính trị-an ninh và xây dựng lòng tin, chuẩn mực ứng xử và chưa có nhiều hoạt động trong việc giải quyết xung đột và kiến tạo hoà bình sau xung đột.

Sự gia tăng cạnh tranh chiến lược giữa các nước lớn tại khu vực một mặt tạo dư địa cho ASEAN, song cũng đặt vai trò trung tâm của ASEAN và các cơ chế do ASEAN dẫn dắt trước những thách thức mới. Dù các nước lớn tiếp tục duy trì quan hệ vừa hợp tác, vừa đấu tranh như hiện nay, hay xung đột hoặc hòa hợp với nhau đều sẽ mang lại những thách thức đối với ASEAN trong việc quản lý hiệu quả cạnh tranh chiến lược giữa các nước lớn, giữ quan hệ cân bằng, điều hòa giữa các cường quốc và gắn kết các nước này vào các nỗ lực giải quyết các vấn đề phức tạp liên quan lợi ích chung của khu vực.

ASEAN là một tập hợp các quốc gia đa dạng về văn hóa, ngôn ngữ, tôn giáo, lịch sử, nguồn gốc dân tộc và sắc tộc, thể chế chính trị và trình độ phát triển kinh tế. Chênh lệch về trình độ phát triển tiếp tục là vấn đề ảnh hưởng lớn đến nguồn lực và hiệu quả thực thi các chương trình, cam kết hợp tác của ASEAN.

Những thách thức an ninh phi truyền thống có nguy cơ gia tăng, từ vấn đề ô nhiễm môi trường, biến đổi khí hậu, tội phạm xuyên quốc gia đến những thách thức kinh tế hay đại dịch Covid-19… tiếp tục đe doạ môi trường hoà bình, an ninh, ổn định để phát triển của ASEAN. Đây sẽ là những thách thức không nhỏ đối với ASEAN nói riêng, cũng như khu vực và thế giới nói chung.