Việc đẩy lùi ô nhiễm không khí từ lâu đã trở thành một trong những ưu tiên hành động của Chính phủ Thái Lan, đặc biệt từ khi vấn đề bụi mịn PM2.5 gây ra những hậu quả nghiêm trọng và được chú ý từ năm 2019.

Trong các biện pháp mà Thái Lan áp dụng, nổi bật là kế hoạch hành động quốc gia Giải quyết vấn đề ô nhiễm bụi mịn giai đoạn 2019-2024. Tuy nhiên, để các kế hoạch được triển khai hiệu quả, cần có nỗ lực mạnh mẽ và sự phối hợp chặt chẽ của tất cả các bên, từ các nhà làm luật cho đến các cơ quan chính phủ, cộng đồng doanh nghiệp và người dân.

Không chỉ riêng ở Thái Lan, vấn đề ô nhiễm không khí, đặc biệt là ô nhiễm bụi mịn PM2.5 đã xảy ra tại nhiều nước trên thế giới, kể cả ở một số nước châu Âu, nơi các biện pháp ngăn chặn ô nhiễm không khí được tiến hành một cách thường xuyên trong nhiều năm qua.

Ô nhiễm không khí là mối quan ngại lớn đối với sức khỏe cộng đồng, chủ yếu là do nồng độ cao các hạt bụi mịn trong không khí mà chỉ tiếp xúc trong thời gian ngắn có thể gây ra các vấn đề về hô hấp như ho, thở khò khè và khó thở, trong khi tiếp xúc trong thời gian dài có thể dẫn đến các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng như bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính, bệnh tim mạch, đột quỵ và ung thư phổi. Các nhóm dễ bị tổn thương trước ô nhiễm không khí gồm trẻ em, người già, phụ nữ mang thai và những người có bệnh lý nền.

Ô nhiễm không khí là nguyên nhân gây ra 7 triệu ca tử vong trên toàn cầu mỗi năm. Trong số các chất gây ô nhiễm không khí, các hạt có đường kính dưới 2,5 micromet, còn được gọi là PM2.5, có nguy cơ lớn nhất đối với sức khỏe. PM2.5 nhỏ đến mức chúng có thể đi sâu vào đường hô hấp và thậm chí khuếch tán vào máu. Một khi chúng đã vào cơ thể thì không thể lấy ra được. Trẻ em đặc biệt dễ bị tổn thương hơn trước tình trạng ô nhiễm không khí vì chúng có nhịp thở nhanh hơn người lớn, do đó hít phải nhiều chất ô nhiễm hơn.

Mạng lưới không khí sạch Thái Lan (Thailand Can) cho biết, tại Thái Lan có nhiều nguồn và mức độ ô nhiễm không khí khác nhau tùy theo khu vực. Các nguồn gây ô nhiễm không khí chính ở Thái Lan gồm hoạt động đốt sinh khối (hoạt động đốt trong nông nghiệp, cháy rừng và đốt rác thải ngoài trời), ô nhiễm công nghiệp, ô nhiễm từ phương tiện giao thông và khói mù xuyên biên giới. Chỉ số chất lượng không khí (AQI) tại nhiều nơi ở Thái Lan, trong đó có thủ đô Bangkok thường ở mức không lành mạnh, cho thấy nguy cơ sức khỏe đáng kể đối với người dân.

Theo Bộ Y tế công cộng Thái Lan, ô nhiễm không khí ở nước này khiến khoảng 2 triệu người phải cần được chăm sóc y tế vào năm 2023. Trước đó, Tổ chức Y tế thế giới (WHO) ước tính năm 2019 có hơn 31.000 ca tử vong ở Thái Lan do các nguyên nhân liên quan ô nhiễm không khí. Tổ chức Greenpeace Đông Nam Á công bố báo cáo cho thấy, ô nhiễm bụi mịn PM 2.5 là nguyên nhân gây ra khoảng 29.000 ca tử vong ở Thái Lan vào năm 2021, con số này cao hơn số ca tử vong do tai nạn giao thông, sử dụng ma túy và giết người cộng lại.

Ngày 21/1/2025, truyền thông Thái Lan đồng loạt đưa tin mức độ bụi siêu mịn không an toàn đã được báo cáo tại 70 trong số 76 tỉnh của Thái Lan, trong đó tình trạng ô nhiễm không khí tồi tệ nhất được ghi nhận ở khu vực thủ đô Bangkok.

Theo dữ liệu do Cơ quan Phát triển Công nghệ Vũ trụ và Địa tin học (GISTDA) của Thái Lan thu thập ngày 21/1, mức PM2.5 cực kỳ không lành mạnh đã được ghi nhận trên khắp Bangkok, trong đó khu vực bị ảnh hưởng nặng nề nhất là quận Nong Khaem với mức PM2.5 146,5µg/m³. Trong khi đó, Bộ trưởng Y tế Công cộng Thái Lan Somsak Thepsutin trích dẫn một nghiên cứu từ Đại học Chicago cho biết việc tiếp xúc lâu dài với mức PM2.5 vượt quá 37,5 µg/m³ có thể rút ngắn tuổi thọ của một người khoảng một năm.

Cuộc khủng hoảng ô nhiễm bụi mịn PM2.5 đang diễn ra ở Bangkok đã thúc đẩy Cơ quan Quản lý Đô thị Bangkok (BMA) đưa ra các biện pháp cấp bách, trong đó có việc công bố sáng kiến kêu gọi người dân làm việc tại nhà (Work From Home - WFH) trong các ngày 20 và 21/1 và có thể gia hạn nếu tình trạng ô nhiễm tiếp diễn nghiêm trọng. Người phát ngôn của BMA Ekwaranyu Amrapal cho biết sáng kiến WFH đã thu hút gần 100.000 cá nhân trên nhiều lĩnh vực khác nhau tham gia.

Giải pháp cấp bách của BMA trong những ngày ô nhiễm không khí ở mức ngay hại gồm:

Hướng dẫn cho các trường học ở Bangkok:

Người đứng đầu trường học được khuyến cáo cân nhắc đóng cửa trường học dựa trên mức PM2.5 cụ thể sau:
1. Mức PM2.5 từ 37,6–75 µg/m³ (Vùng cam):
• Hiệu trưởng nhà trường có thể cho phép đóng cửa trường trong tối đa 3 ngày.
• Chủ tịch quận có thể cho phép đóng cửa trong thời gian tối đa 7 ngày.

2. Mức PM2.5 vượt quá 75 µg/m³ (Vùng đỏ) trong ba ngày liên tiếp:
• Giám đốc Sở Giáo dục có thể cho phép đóng cửa trường học trong thời gian tối đa 15 ngày.
• Thống đốc Bangkok có thể cho phép đóng cửa vô thời hạn nếu mức độ ô nhiễm ảnh hưởng đến hơn 5 quận trong thủ đô.

Nếu trường học đóng cửa, các nhà quản lý phải tổ chức các lớp học bù hoặc áp dụng các phương pháp giảng dạy thay thế như học trực tuyến. Đối với các trường vẫn mở cửa, phải chỉ định các khu vực an toàn cho học sinh dễ bị tổn thương và phải thực hiện các biện pháp nghiêm ngặt giảm thiểu bụi.

Quy trình làm việc mới dành cho công chức BMA

Chính quyền thủ đô cũng cập nhật lịch làm việc của công chức để phù hợp với mức độ nghiêm trọng của PM2.5. Các biện pháp gồm:
• Giờ làm việc ở văn phòng được sắp xếp so le.
• Lịch làm việc theo giờ tại văn phòng.
• Sắp xếp công việc từ xa cho các nhiệm vụ không yêu cầu tương tác trực tiếp và có thể giải quyết trực tuyến.

Nỗ lực giảm khí thải từ giao thông

Văn phòng Môi trường BMA báo cáo những tiến bộ đáng kể trong việc giảm phát thải:
• Đăng ký Danh sách Xanh: 31.041 xe sáu bánh đã được đăng ký vào Danh sách Xanh, vượt mục tiêu ban đầu là 10.000 xe.
• Chiến dịch giảm ô nhiễm xe cộ: 229.711 xe đã tham gia chương trình thay thế bộ lọc không khí, góp phần giảm 12% PM2.5 từ khí thải giao thông và giảm 8% tổng lượng ô nhiễm.

Một nghiên cứu tại Thái Lan đã chỉ ra rằng, việc đốt rơm rạ để chuẩn bị cho vụ mùa là nguyên nhân chính gây ra bụi mịn PM2.5, gấp 5 lần so việc người nông dân đốt mía khô để chuẩn bị cho vụ mùa tiếp theo. Chính vì vậy, mới đây nhất, ngày 5/2, Bộ Nông nghiệp và Hợp tác xã Thái Lan đã ra thông báo về việc không cho các công ty, hộ gia đình hoặc cá thể làm nông nghiệp tham gia các chương trình hỗ trợ của chính phủ về nông nghiệp bắt đầu từ ngày 1/6 năm nay đến ngày 31/5/2027, nếu bị phát hiện từng bị ghi vào hồ sơ là có liên quan việc đốt nương rẫy từ ngày 17/1 đến ngày 31/5 năm nay. Chính sách cứng rắn này nhằm ngăn chặn triệt để nạn đốt nương làm rẫy vốn đã trở thành điều bình thường của rất nhiều nông dân một số tỉnh phía bắc và vùng Đông Bắc Thái Lan.

Mặc dù đã đưa vấn đề phòng chống khói bụi lên các chương trình nghị sự của chính phủ, quốc hội, các tổ chức bảo vệ môi trường và các tổ chức xã hội khác, tuy nhiên báo chí Thái Lan cho rằng, ô nhiễm khói bụi khó có thể giải quyết triệt để khi chưa có được cơ chế hợp tác chặt chẽ trong khu vực.

Lượng bụi mịn PM2.5 tại Thái Lan được cho là có một phần nguyên nhân từ việc khói bụi của các nước láng giềng theo các đợt gió mùa, thổi vào trong nội địa Thái Lan. Mặc dù Thái Lan đã tham gia Hiệp định ASEAN về ô nhiễm khói mù xuyên biên giới, tuy nhiên, truyền thông Thái Lan đánh giá, sự hợp tác trong khối là chưa đủ để ngăn chặn hiệu quả ảnh hưởng của khói bụi giữa các nước với nhau.

Năm 2019, Chính phủ Thái Lan đưa ô nhiễm không khí trở thành ưu tiên quốc gia và công bố Kế hoạch hành động quốc gia Giải quyết vấn đề ô nhiễm bụi mịn 2019-2024. Kế hoạch này nhằm mục đích trao quyền cho chính quyền địa phương để giải quyết tốt hơn các nguồn gây ô nhiễm không khí.

Tiến sĩ Wirun Limsawart, Giám đốc Viện Xã hội và Sức khỏe, Bộ Y tế Công cộng Thái Lan cho rằng Kế hoạch đã được soạn thảo tốt nhưng còn nhiều lỗ hổng trong quá trình thực hiện, đồng thời nói thêm rằng Thái Lan cần một bộ luật mới và lực lượng thực thi pháp luật mạnh mẽ để giải quyết các vấn đề phức tạp và sâu rộng như ô nhiễm không khí.

Tiến sĩ Jos Vandelaer, Đại diện WHO tại Thái Lan cho biết, việc giải quyết ô nhiễm không khí đòi hỏi nỗ lực từ tất cả mọi người, từ cá nhân, cộng đồng, cơ quan, ngành công nghiệp, đến các nhà hoạch định chính sách và người thực thi, trong tất cả các nhánh của chính phủ. Không khí kém chất lượng phải được xem là thứ “không thể chấp nhận” được.