Quy mô thị trường Halal toàn cầu sẽ tiếp tục tăng trưởng nhanh trong thời gian tới, dự kiến đạt khoảng 2,8 nghìn tỷ USD vào năm 2025. Cùng với đó, ngành công nghiệp Halal (cung cấp các sản phẩm, dịch vụ đạt chuẩn cho người Hồi giáo) nói chung và thực phẩm Halal nói riêng cũng có quy mô tầm cỡ, tiềm năng tăng trưởng cao. Mặc dù đây là thế mạnh xuất khẩu của Việt Nam, nhưng doanh nghiệp Việt vẫn chưa khai thác tốt cơ hội từ thị trường màu mỡ này.

Xu hướng chi tiêu cho các sản phẩm thực phẩm Halal đang gia tăng không chỉ trong cộng đồng Hồi giáo mà còn trong cả cộng đồng phi Hồi giáo. Thực phẩm Halal đang ngày càng được người tiêu dùng quốc tế quan tâm do đáp ứng các tiêu chuẩn cao về vệ sinh an toàn thực phẩm và môi trường.

Nhưng cũng đầy thách thức

Theo ghi nhận của Hội Lương thực thực phẩm TP Hồ Chí Minh (FFA), đại đa số các doanh nghiệp có tiềm lực tốt trong hiệp hội như Vinamilk, Bibica, Cholimex,… đều đã có chứng nhận Halal và xuất khẩu sang thị trường Hồi giáo từ nhiều năm nay.

Trong đó, nổi bật là Vinamilk đã thành công chinh phục người tiêu dùng Trung Đông bằng những sản phẩm Halal chất lượng, đáp ứng đầy đủ tiêu chí, yêu cầu của thị trường này. Bắt đầu khai phá từ những năm 2000, đến nay Trung Đông đã trở thành thị trường chủ lực, đóng góp hơn 85% vào tổng doanh thu đến từ hoạt động xuất khẩu của Vinamilk với những dòng sản phẩm trọng tâm như sữa bột, bột dinh dưỡng, sữa đặc,…

“Nhưng nhìn chung giá trị xuất khẩu vẫn còn khiêm tốn so với tiềm năng của doanh nghiệp”, Chủ tịch FFA Lý Kim Chi thừa nhận. Nguyên nhân của tình trạng này, chủ yếu đến từ khác biệt về văn hóa kinh doanh và thị hiếu tiêu dùng. Đặc biệt, tất cả người Hồi giáo đều tuân theo những đức tin và tôn giáo của đạo Hồi, trong đó tiêu dùng thực phẩm Halal được coi như một nghĩa vụ tôn giáo mà các tín đồ Hồi giáo phải tuân thủ, được thông qua giấy chứng nhận Halal cho sản phẩm.

Halal theo ngôn ngữ Ả Rập có nghĩa là "hợp pháp" hoặc “được phép dùng”. Sản phẩm Halal là sản phẩm người Hồi giáo được phép ăn uống hoặc sử dụng. Nói một cách khác, người Hồi giáo chỉ sử dụng các sản phẩm Halal. Như vậy, chứng nhận Halal là yêu cầu tiên quyết đối với các sản phẩm xuất khẩu vào các nước Hồi giáo nói chung, trong khi nhận thức của doanh nghiệp Việt Nam về chứng nhận này còn rất hạn chế.

Theo các chuyên gia, doanh nghiệp muốn được chứng nhận Halal phải có đủ thông tin và kiến thức về sản phẩm được phép và không được phép theo Luật Hồi giáo, ví dụ gạo được phép, còn thịt heo thì không được phép. Bên cạnh đó, các sản phẩm Halal và không Halal không được sản xuất trong cùng một dây chuyền để tránh việc lây nhiễm chéo; việc loại bỏ một thành phần không phải Halal cũng không làm cho sản phẩm trở lại thành Halal.

Theo Bà Phạm Hoài Linh, Halal là khái niệm còn ít được biết đến đối với cơ quan quản lý nhà nước, địa phương và doanh nghiệp. Trong khi đó, quy định về thẩm tra, cấp chứng nhận Halal đang có xu hướng ngày càng khắt khe, đa dạng và phức tạp hơn. Chứng nhận Halal cũng không có giá trị vĩnh viễn, không được công nhận như nhau ở các quốc gia với tất cả các mặt hàng và hiện đang tồn tại rất nhiều hệ thống, tiêu chuẩn Halal khác nhau cho từng sản phẩm.

Điều này gây không ít khó khăn cho doanh nghiệp vì phải tái chứng nhận nhiều lần cũng như phải căn cứ vào từng thị trường xuất khẩu để đăng ký chứng nhận phù hợp. Mặt khác, chi phí đầu tư trang thiết bị, dây chuyền sản xuất, nguồn nguyên liệu an toàn trong các khâu từ đóng gói, vận chuyển, bảo quản,… theo tiêu chuẩn Halal thường cao hơn so với sản xuất, xuất khẩu sản phẩm thường, trong khi đa số doanh nghiệp Việt Nam là doanh nghiệp nhỏ và vừa nên đều gặp hạn chế về vốn.

Halal và Haram

Halal theo ngôn ngữ Ả Rập có nghĩa là "hợp pháp" hoặc “được phép dùng”. Đối lập với Halal là Haram, nghĩa là “trái luật” hoặc “bị cấm”. Theo Luật Hồi giáo, tất cả các nguồn thực phẩm đều hợp pháp ngoại trừ các nguồn là các loài động vật hoặc sản phẩm động vật bị cấm kỵ (Haram), bao gồm các sản phẩm và dẫn xuất của chúng cũng bị coi là bất hợp pháp.

Một số sản phẩm đặc biệt chắc chắn đạt chuẩn Halal là sữa (bò, cừu, lạc đà, dê), mật ong, cá, rau tươi hoặc hoa quả khô; các loại hạt như động phộng, hạt điều, hạt phỉ;… các loại ngũ cốc như lúa mì, gạo, lúa mạch;… Các loài động vật và sản phẩm Haram theo Đạo Hồi bao gồm: thực phẩm từ lợn và gấu hoang dã; sản phẩm từ chó, rắn và khỉ; thịt của những loài động vật có móng vuốt và răng trước như sư tử, hổ, gấu hay các loài có đặc điểm tương tự; các loại thịt từ chim săn mồi như kền kền, đại bàng và các loài chim khác tương tự; thịt lấy từ động vật gây hại như chuột, động vật nhiều chân, bọ cạp và các loài khác tương tự. Luật Hồi giáo cũng quy định một số loài động vật không được giết thịt bao gồm kiến, ong và chim gõ kiến.

Haram còn là các loài động vật chúng ta hay ghét tiếp xúc như chấy, ruồi và các loài khác tương tự; các loài động vật thuộc nhóm lưỡng cư (sống cả ở trên cạn và dưới nước) như ếch, cá sấu, và các loài khác tương tự; các loài động vật sống dưới biển mà có độc hoặc gây hại. Ngoài ra, Haram còn bao gồm bất kỳ loại động vật nào mà quy trình giết thịt không theo đúng luật cũng như các món tiết hay thực phẩm có thành phần chứa tiết.

Ông Ngô Xuân Nam, Phó Giám đốc Văn phòng Thông báo và Điểm hỏi đáp quốc gia về vệ sinh dịch tễ và kiểm dịch động thực vật Việt Nam (SPS Việt Nam)