Năm 2021, thương mại song phương Việt Nam-Trung Quốc đạt được nhiều kết quả tích cực, nhưng gần cuối năm, hiện tượng ách tắc trong thông quan hàng hóa ở khu vực biên giới gây thiệt hại cho người dân và doanh nghiệp, cũng được dư luận hết sức quan tâm.

Phóng viên báo Nhân Dân thường trú tại Trung Quốc đã phỏng vấn ông Nông Đức Lai, Tham tán Thương mại Đại sứ quán Việt Nam tại Trung Quốc về kết quả trao đổi hợp tác thương mại song phương, những kết quả tích cực và tồn tại, vướng mắc nhằm gợi mở phương hướng thúc đẩy hợp tác thương mại trong năm tới, nhất là hướng tới đẩy mạnh xuất nhập khẩu chính ngạch, hạn chế tối đa thiệt hại cho doanh nghiệp và người dân.

Phóng viên: Xin ông cho biết những kết quả trao đổi thương mại Việt-Trung trong năm 2021. So với những năm trước, đâu là điểm sáng trong trao đổi thương mại song phương giữa hai nước?

Tham tán Nông Đức Lai: Mặc dù tình hình đại dịch Covid-19 vẫn diễn biến phức tạp trên phạm vi toàn cầu, gây khó khăn cho hoạt động hợp tác, trao đổi thương mại của nhiều quốc gia, nhưng quan hệ hợp tác thương mại giữa Việt Nam và Trung Quốc trong năm 2021 vẫn duy trì được tốc độ tăng trưởng cao và ổn định.

Theo thống kê của Hải quan Việt Nam, năm 2021, kim ngạch thương mại hai chiều đạt 165,8 tỷ USD, tăng 24,6% so năm trước; còn theo thống kê của Hải quan Trung Quốc, kim ngạch hai chiều lần đầu tiên vượt ngưỡng 200 tỷ USD, đạt 230,2 tỷ USD, tăng 19,7% so năm trước. Với kết quả này, Trung Quốc tiếp tục là đối tác thương mại lớn nhất và thị trường xuất khẩu lớn thứ hai của Việt Nam; Việt Nam tiếp tục là đối tác thương mại lớn nhất của Trung Quốc trong ASEAN và đối tác thương mại lớn thứ sáu của Trung Quốc trên thế giới (sau các nước Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc, Đức và Australia).

Đây là con số phản ánh sự ổn định và hiệu quả trong trao đổi thương mại song phương giữa hai nước trong những năm gần đây, bất chấp những khó khăn và trở ngại do điều kiện khách quan tác động, như trở ngại trong các hoạt động kiểm soát dịch bệnh giữa hai nước, kinh tế thế giới chưa thực sự phục hồi sau năm đầu tiên chịu ảnh hưởng nặng nề từ đại dịch, chuỗi sản xuất của Việt Nam vào những giai đoạn nhất định trong năm gặp nhiều khó khăn, nhu cầu về tiêu dùng của thị trường Trung Quốc giảm so với các năm trước.

Tuy nhiên, những lợi thế về quan hệ thương mại truyền thống cùng nỗ lực của các bộ, ngành liên quan của Việt Nam nhằm thúc đẩy, tháo gỡ khó khăn trong các thời điểm hoạt động thương mại giữa hai nước đối mặt với nhiều áp lực và rào cản, đã góp phần đưa kim ngạch thương mại hai chiều trong năm 2021 lần đầu tiên đạt mốc 230 tỷ USD.

Phóng viên: Gần cuối năm, ách tắc hàng hóa, nông sản ở khu vực biên giới gây thiệt hại cho người dân và doanh nghiệp. Đâu là nguyên nhân và cơ quan chức năng Việt Nam, trong đó có cơ quan thương vụ đã làm gì để giải quyết tình trạng này?

Tham tán Nông Đức Lai: Trong nhiều năm trở lại đây, tại nhiều thời điểm hàng nông sản xuất khẩu của Việt Nam sang Trung Quốc gặp khó khăn và đối mặt với hiện tượng ùn ứ hàng hóa tại các cửa khẩu biên giới đất liền, tuy nhiên, trong năm vừa qua, hiện tượng ùn tắc xảy ra nghiêm trọng hơn khi nhu cầu xuất nhập khẩu hàng hóa của hai bên đều tăng cao vào dịp cuối năm.

Việc tập trung vào xuất khẩu qua vận tải đường bộ khiến cơ sở hạ tầng và năng lực thông quan tại một số cửa khẩu biên giới chưa đáp ứng được lưu lượng xe hàng trong những thời điểm vào vụ một số loại trái cây có thế mạnh của Việt Nam xuất khẩu sang Trung Quốc như thanh long, dưa hấu…Đặc biệt, Trung Quốc thực hiện chính sách zero-Covid với nhiều biện pháp thắt chặt kiểm soát đối với con người, hàng hóa xuất nhập cảnh nhằm phòng chống dịch bệnh lây lan với trong nước. Ngoài ra, đồng thời với tạm dừng thông quan một số cửa khẩu đảm bảo công tác phòng chống dịch, Trung Quốc cũng đang thu hẹp tiểu ngạch thông qua việc đóng cửa nhiều cặp chợ biên giới (ta gọi là cửa khẩu phụ, lối mở).

Thời gian qua, các bộ, ngành, địa phương liên quan cũng như hiệp hội ngành hàng và doanh nghiệp trong nước đã tổ chức nhiều hội nghị, diễn đàn nhằm đưa ra giải pháp để giải quyết những khó khăn trước mắt cho tiêu thụ hàng hóa nông sản bao gồm cả tiêu thụ trong nước và mở rộng thị trường xuất khẩu cũng như định hướng lâu dài cho ngành sản xuất nông sản Việt Nam. Là cơ quan đại diện thương mại tại Trung Quốc, chúng tôi luôn bám sát, nắm bắt thông tin thị trường, các chính sách quản lý xuất nhập khẩu của nước sở tại, nhất là tình hình thông quan tại các cảng/cửa khẩu để kịp thời cập nhật thông tin cho cơ quan trong nước.

Bên cạnh đó, cùng với nhu cầu nhập khẩu nông sản lớn, yêu cầu về chất lượng sản phẩm cũng như công tác kiểm tra chất lượng hàng hóa cũng được Chính phủ Trung Quốc rất chú trọng trong những năm trở lại đây. Điều này đã được cụ thể hóa bằng việc Hải quan Trung Quốc ban hành Lệnh số 248 về “Quy định về đăng ký và quản lý doanh nghiệp sản xuất thực phẩm nhập khẩu nước ngoài” và Lệnh số 249 về “Biện pháp quản lý an toàn thực phẩm xuất nhập khẩu” có hiệu lực từ đầu năm nay nhằm tăng cường các biện pháp, quy định, tiêu chuẩn về quản lý chất lượng, an toàn vệ sinh thực phẩm, truy xuất nguồn gốc, bao bì đóng gói đối với sản phẩm nông sản thực phẩm nhập khẩu.

Chính vì vậy, trong thời gian tới, việc chuyển đổi xuất khẩu sang Trung Quốc theo hình thức xuất khẩu chính ngạch cũng chính là ưu tiên hàng đầu trong việc giảm thiểu rủi ro ùn ứ hàng hóa tại cửa khẩu biên giới đất liền và là hướng đi tối ưu trong việc xuất khẩu nông sản bền vững sang thị trường Trung Quốc trong tương lai.

Hiểu được những khó khăn, thách thức đó, trong nhiều năm qua, cơ quan chức năng Việt Nam (cụ thể là Bộ Công thương và Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) đã tổ chức nhiều hoạt động tuyên truyền, phổ biến kiến thức về thị trường Trung Quốc nhằm định hướng doanh nghiệp chuyển đổi xuất khẩu sang hình thức chính ngạch; kêu gọi địa phương quy hoạch, tổ chức sản xuất, thu hoạch, chế biến, đóng gói đảm bảo theo đúng yêu cầu, quy định về chất lượng của thị trường. Đồng thời, cơ quan chức năng Việt Nam đã xác định việc định hướng và hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi xuất khẩu hàng hóa sang vận tải đường sắt và đường biển cũng chính là “chất xúc tác” hỗ trợ quan trọng cho doanh nghiệp bắt buộc thích nghi với hoạt động xuất khẩu chính ngạch.

Thương vụ Việt Nam tại Bắc Kinh là một trong những cơ quan đại diện thương mại Việt Nam tại Trung Quốc. Trong những năm vừa qua, Thương vụ luôn đặt công tác hỗ trợ hoạt động xuất khẩu hàng hóa, đặc biệt là hàng nông sản của Việt Nam sang Trung Quốc (chiếm tỷ trọng khoảng 10% trong xuất khẩu của Việt Nam sang Trung Quốc và chiếm khoảng 21% tổng kim ngạch xuất khẩu nông sản thực phẩm của Việt Nam ra thế giới) là một trong những nhiệm vụ trọng tâm. Thương vụ luôn tích cực phối hợp với cơ quan hữu quan Việt Nam tích cực giao thiệp với các đơn vị đối tác phía bạn nhằm mở cửa thị trường cho nhiều sản phẩm nông sản có thế mạnh của Việt Nam sang Trung Quốc.

Bên cạnh đó, Thương vụ luôn chủ động trao đổi với cơ quan Hải quan phía Trung Quốc mỗi khi hàng hóa Việt Nam xuất khẩu sang Trung Quốc gặp khó khăn, vướng mắc, đặc biệt vào thời điểm ùn ứ hàng hóa tại cửa khẩu. Ngoài ra, tại các buổi hội thảo, diễn đàn do bộ, ngành Việt Nam tổ chức, Thương vụ đã nhiều lần phát biểu, trình bày các nội dung mang tính thực tế tại địa bàn sở tại nhằm giúp doanh nghiệp có cách nhìn đa chiều và hiểu hơn đối với các quy định hiện hành của thị trường Trung Quốc.

Đi đôi với nghiên cứu chính sách, trong năm qua, Thương vụ đã có một số buổi khảo sát thực tế tại những địa phương của Trung Quốc, một mặt tìm kiếm cơ hội hợp tác nhằm thúc đẩy thương mại giữa Việt Nam với những địa phương vốn còn nhiều tiềm năng mà doanh nghiệp trong nước chưa tiếp cận đến, một mặt tìm hiểu thực tế hiện trạng và nhu cầu tiếp nhận hàng hóa từ Việt Nam của địa phương bằng hình thức khác ngoài đường bộ nhằm đưa ra những tư vấn, đánh giá khách quan đối với các chính sách thúc đẩy chuyển đổi xuất khẩu hàng hóa sang Trung Quốc bằng đường sắt, đường biển mà Việt Nam đang xúc tiến hiện nay.

Phóng viên: Ông có thể dự báo xu hướng phát triển thương mại song phương trong năm 2022 và các năm tới, doanh nghiệp Việt Nam cần làm gì để khai thác tốt thị trường Trung Quốc, nhất là đáp ứng các yêu cầu của cơ quan chức năng và người tiêu dùng Trung Quốc?

Tham tán Nông Đức Lai: Năm 2022, kinh tế toàn cầu vẫn phải đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức, trong khi dự kiến Trung Quốc tiếp tục thắt chặt công tác phòng chống dịch bệnh Covid-19 và tăng cường kiểm soát con người, hàng hóa nhập cảnh, đặc biệt là hàng nông sản, thực phẩm đông lạnh... Điều này sẽ tác động đến hoạt động thương mại hai bên, nhưng triển vọng hợp tác được đánh giá rất lạc quan dựa trên những nhân tố như sau:

Thứ nhất, tính bổ sung lẫn nhau trong cơ cấu xuất nhập khẩu hàng hóa giữa hai nước vẫn rất lớn. Việt Nam xuất khẩu sang Trung Quốc các sản phẩm nông sản nhiệt đới, thủy sản, dệt may, điện thoại, máy tính, sản phẩm điện tử, đồng thời nhập khẩu từ Trung Quốc các mặt hàng nguyên liệu phục vụ sản xuất, nông sản ôn đới...

Thứ hai, lợi thế vị trí địa lý là điều kiện thuận lợi cho hoạt động giao thương, trao đổi hàng hóa cho doanh nghiệp hai bên thông qua các hình thức vận chuyển hàng hóa đa dạng bao gồm cả đường bộ, đường biển, đường hàng không, đường sắt.

Thứ ba, Hiệp định RCEP có hiệu lực thực thi từ năm nay sẽ bổ sung tạo điều kiện, cơ hội cho thương mại song phương.

Thứ tư, sau nhiều năm hội nhập kinh tế thế giới và tham gia thương mại toàn cầu, đặc biệt trong hai năm qua, trải qua khó khăn, thách thức của đại dịch cũng như biến động của vận tải, ách tắc hàng hóa thời gian vừa qua, tạo cho doanh nghiệp và buộc doanh nghiệp biết thích ứng và có sức chống chịu với những tác động từ yếu tố bên ngoài.

Với cơ hội và thách thức trong thời gian tới, chúng ta cần biết tận dụng, phát huy những lợi thế của ta và khai thác tiềm năng thị trường, đồng thời khắc phục những điểm yếu tồn tại lâu nay.

Nói đến “lợi thế”, “tiềm năng”, theo như thống kê của Hải quan Trung Quốc, năm 2021, nước này nhập khẩu 219,8 tỷ USD sản phẩm nông sản từ thế giới, tăng 28,6% so với năm 2020. Trong đó, các sản phẩm Trung Quốc nhập khẩu nhiều như thủy sản, trái cây, sữa và sản phẩm sữa, ngũ cốc… đều là những nhóm mặt hàng Việt Nam có thế mạnh trong xuất khẩu, đây chính là dư địa lớn để ta nâng tỷ trọng xuất khẩu nông sản lên cao hơn nữa, tuy nhiên chúng ta biết các tiêu chuẩn an toàn thực phẩm, truy xuất nguồn gốc của Trung Quốc ngày càng khắt khe hơn. Để làm được điều này buộc chúng ta phải thay đổi, phải quản lý từ quá trình sản xuất, bảo quản, thương mại cho đến vận tải.

Trong năm 2022, dự kiến Trung Quốc vẫn tiếp tục kiên trì với chính sách zero-Covid nhằm tạo môi trường ổn định tổ chức thành công Thế vận hội mùa đông vào đầu năm và các hoạt động lớn khác trong năm. Trung Quốc sẽ tiếp tục siết chặt hoạt động kiểm soát người nhập cảnh và hàng hóa nhập khẩu, đặc biệt là hàng nông thủy sản đông lạnh. Chính vì vậy, doanh nghiệp cần quan tâm, chú trọng hơn nữa đến tất cả các khâu từ sản xuất, thu hoạch, chế biến, đóng gói và khử khuẩn trước khi thực hiện hoạt động xuất khẩu.

Ngoài ra, như tôi đã nêu ở trên, doanh nghiệp Việt Nam cần nâng cao hiểu biết về thị trường, gạt bỏ tư duy coi thị trường Trung Quốc là thị trường dễ tính, tìm hiểu kỹ về thị trường trước khi thực hiện hoạt động xuất khẩu hàng hóa sang Trung Quốc thông qua các kênh thông tin chính thống, có uy tín. Và đối với các doanh nghiệp đã có hoạt động xuất nhập khẩu với Trung Quốc cần kịp thời nắm bắt, theo dõi các biến động về chính sách của thị trường.

Phóng viên: Xin trân trọng cảm ơn ông!

Clip phỏng vấn Tham tán Nông Đức Lai:

Xuất bản ngày: 29/01/2022
Tổ chức thực hiện: TRƯỜNG SƠN
Nội dung: HỮU HƯNG - VI SA (phóng viên báo Nhân Dân thường trú tại Trung Quốc)
Trình bày: HOÀNG HÀ