TỔ CHỨC CÁC ĐƠN VỊ HÀNH CHÍNH-QUÂN SỰ TRÊN CẢ NƯỚC

Cách mạng Tháng Tám 1945 thành công, Nhà nước Việt Nam dân chủ cộng hòa được thành lập, nhưng chưa được bao lâu lại phải đương đầu với thù trong giặc ngoài. Trên miền bắc là quân Trung Hoa dân quốc và tay sai ra sức chống phá, âm mưu lật đổ chính quyền cách mạng. Ở miền nam, quân Pháp trở lại xâm lược. Trong bối cảnh đó, Trung ương Đảng, Chính phủ đứng đầu là Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đề ra các chủ trương, chính sách và nhiều biện pháp đúng đắn để giải quyết, trong đó đặc biệt coi trong xây dựng lực lượng vũ trang, các tổ chức quân sự, trong đó có các đơn vị hành chính-quân sự.

* Tháng 10/1945, Chính phủ quyết định thành lập các Chiến khu trên cả nước, gồm:

- Chiến khu 1: Lào Cai, Hà Giang, Cao Bằng, Lạng Sơn, Bắc Kạn, Bắc Giang, Bắc Ninh, Thái Nguyên, Tuyên Quang, Yên Bái, Phú Thọ, Vĩnh Yên, Phúc Yên.

- Chiến khu 2: Lai Châu, Sơn La, Hòa Bình, Sơn Tây, Hà Đông, Hà Nam, Nam Định, Ninh Bình, Hà Nội.

- Chiến khu 3: Hưng Yên, Hải Dương, Thái Bình, Kiến An, Quảng Yên, Hải Ninh và thành phố Hải Phòng.

- Chiến khu 4: Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên.

- Chiến khu 5: Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định, Kon Tum, Gia Lai.

- Chiến khu 6: Phú Yên, Khánh Hòa, Ninh Thuận, Bình Thuận, Đắc Lắc, Lâm Viên, Đồng Nai Thượng.

Địa bàn Nam Bộ được chia thành 3 khu (chiến khu):

- Khu 7: Thủ Dầu Một, Biên Hòa, Bà Rịa, Chợ Lớn, Tây Ninh, Gia Định và thành phố Sài Gòn.

- Khu 8: Bến Tre, Gò Công, Tân An, Mỹ Tho và Sa Đéc.

- Khu 9: Cần Thơ, Sóc Trăng, Long Xuyên, Châu Đốc, Hà Tiên, Bạc Liêu, Rạch Giá, Vĩnh Long và Trà Vinh.

* Tháng 10/1946, Hội nghị quân sự do Thường vụ Trung ương Đảng triệu tập quyết định phân chia lại các chiến khu. Cụ thể:

- Chiến khu 1: Cao Bằng, Bắc Kạn, Thái Nguyên, Phúc Yên.

- Chiến khu 10: Lào Cai, Hà Giang, Yên Bái, Phú Thọ, Tuyên Quang, Vĩnh Yên.

- Chiến khu 12: Lạng Sơn, Bắc Giang, Bắc Ninh, Quảng Yên, Hải Ninh (Quảng Yên và Hải Ninh trước đó thuộc Chiến khu 3).

- Chiến khu 2 gồm: Hà Nội, Hà Đông, Sơn Tây, Hòa Bình, Nam Định, Hà Nam, Ninh Bình, Lai Châu, Sơn La. Gần đến ngày toàn quốc kháng chiến, Hà Nội tách thành Khu đặc biệt (Khu 11).

- Chiến khu 3: Hải Dương, Hưng Yên, Hải Phòng, Kiến An và Thái Bình.

- Các chiến khu 4, 5, 6 và ba khu 7, 8, 9 vẫn giữ nguyên như trước.

* Tháng 11/1946, các Chiến khu được đổi thành Khu.

* Ngày 25/7/1947, Chủ tịch Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra Sắc lệnh số 235/SL điều chỉnh lại một số khu. Theo đó, Khu 11 gồm có thành phố Hà Nội và ngoại thành các tỉnh Sơn Tây, Hà Đông. Khu 2 gồm có các tỉnh Hà Nam, Nam Định, Ninh Bình và bộ phận Hòa Bình ở phía hữu ngạn Đông Đà. Thành lập Khu 14 gồm có các tỉnh Lai Châu, Sơn La, bộ phận tỉnh Phú Thọ ở phía tây sông Hồng Hà và bộ phận tỉnh Hòa Bình ở phía bắc Sông Đà.

* Tháng 9/1947, thành lập Khu 15 gồm 5 tỉnh Tây Nguyên: Kon Tum, Gia Lai, Đắk Lắk, Lâm Viên và Đồng Nai Thượng.

Như vậy, đến tháng 9/1947, cả nước có 14 Khu:

- Bắc Bộ: 7 khu (1, 2, 3, 10, 11 12, 14).

- Trung Bộ: 4 khu (4, 5, 6, 15).

- Nam Bộ: 3 khu (7, 8, 9).

Sau chiến thắng Việt Bắc Thu-Đông 1947 của quân và dân ta, thực dân Pháp phải chuyển sang đánh kéo dài, thực hiện chính sách “lấy chiến tranh nuôi chiến tranh, dùng người Việt đánh người Việt”. Về phía ta, Trung ương Đảng chủ trương đẩy mạnh kháng chiến sang giai đoạn mới. Công tác xây dựng lực lượng, tổ chức chiến trường được đẩy mạnh.

* Ngày 25/1/1948, Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra Sắc lệnh số 120/SL thành lập các liên khu trên cơ sở hợp nhất một số khu có liên quan về vị trí địa lý, quân sự. Trong mỗi Liên khu có Liên khu ủy, Ủy ban kháng chiến hành chính liên khu và Bộ Chỉ huy liên khu.

- Liên khu 1 (được thành lập trên cơ sở hợp nhất Khu 1, Khu 12 và điều chỉnh địa giới) gồm 10 tỉnh: Cao Bằng, Bắc Kạn, Lạng Sơn, Thái Nguyên, Bắc Giang, Bắc Ninh, Phúc Yên, Quảng Yên, Hòn Gai và Hải Ninh.

- Liên khu 3 (được thành lập trên cơ sở hợp nhất Khu 2, Khu 3 và Khu 11), gồm: Hải Phòng, Kiến An, Thái Bình, Hưng Yên, Hải Dương, Hà Nội, Hà Đông, Sơn Tây, Hà Nam, Nam Định, Ninh Bình và Hòa Bình.

- Liên khu 10 (trên cơ sở hợp nhất Khu 10 và Khu 14) gồm 8 tỉnh và 1 châu: Lào Cai, Hà Giang, Yên Bái, Phú Thọ, Tuyên Quang, Vĩnh Yên, Lai Châu, Sơn La và châu Mai Đà.

- Khu 4 đổi là Liên khu 4 (gồm cả Phân khu Bình - Trị - Thiên).

* Ngày 20/10/1948 thành lập Liên khu 5 (trên cơ sở hợp nhất Khu 5, Khu 6 và Khu 15), gồm các tỉnh: Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định, Phú Yên, Khánh Hòa, Ninh Thuận, Bình Thuận, Kon Tum, Gia Lai, Đắk Lắk, Lâm Viên, Đồng Nai Thượng.

- Ở Nam Bộ vẫn giữ nguyên ba khu (7, 8, 9) và thành lập Đặc khu Sài Gòn-Chợ Lớn. 

* Ngày 4/11/1949, Chủ tịch Chính phủ ra Sắc lệnh số 127/SL thành lập Liên khu Việt Bắc trên cơ sở hợp nhất Liên khu 1 và Liên khu 10, gồm 18 tỉnh và 1 châu: Cao Bằng, Bắc Kạn, Lạng Sơn, Thái Nguyên, Bắc Giang, Bắc Ninh, Phúc Yên, Quảng Yên, Hòn Gai và Hải Ninh; Lào Cai, Hà Giang, Yên Bái, Phú Thọ, Tuyên Quang, Vĩnh Yên, Lai Châu, Sơn La và châu Mai Đà.

* Tháng 5/1951, các khu 7, 8, 9 được giải thể, thành lập Phân liên khu miền Đông, Phân liên khu miền Tây và Đặc khu Sài Gòn - Chợ Lớn.

- Phân liên khu miền đông gồm 5 tỉnh: Gia Ninh (Gia Định, Tây Ninh), Thủ Biên (Thủ Dầu Một, Biên Hòa), Bà Chợ (Bà Rịa, Chợ Lớn), Mỹ Tân Gò (Mỹ Tho, Tân An, Gò Công) và Long Châu Sa (Long Châu Tiền, Sa Đéc).

- Phân liên khu miền tây gồm 6 tỉnh: Bến Tre, Vĩnh Trà (Vĩnh Long, Trà Vinh), Cần Thơ (Cần Thơ và một phần Rạch Giá), Sóc Trăng, Bạc Liêu và Long Châu Hà.

* Tháng 5/1952, Trung ương quyết định thành lập Khu Tả Ngạn Sông Hồng trên cơ sở tách một số tỉnh thuộc Liên khu 3, gồm: Hải Phòng, Kiến An, Hải Dương, Hưng Yên, Thái Bình. Các tỉnh còn lại vẫn là Liên khu 3.      

* Ngày 17/7/1952, Ban Bí thư Trung ương Đảng ra Nghị quyết thành lập Khu Tây Bắc, gồm các tỉnh: Yên Bái, Lào Cai, Lai Châu, Sơn La được tách ra từ Liên khu Việt Bắc. Về mặt Nhà nước, ngày 28/1/1953, Chủ tịch Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra Sắc lệnh 134/SL chính thức thành lập Khu Tây Bắc.

Từ đây đến khi cuộc kháng chiến chống Pháp kết thúc thắng lợi, các đơn vị hành chính-quân sự không có sự thay đổi về tên gọi và địa giới.