Thành phố Hồ Chí Minh nằm ở hạ lưu sông Đồng Nai-Sài Gòn, nơi chịu ảnh hưởng từ nhiều nguồn gây ngập. Trong bối cảnh tình trạng ngập lụt, biến đổi khí hậu diễn ra ngày càng khắc nghiệt, các giải pháp phòng ngừa, thích ứng đồng bộ, phù hợp với mục tiêu, kế hoạch phát triển đô thị được Thành phố Hồ Chí Minh đặc biệt chú trọng. Hiện thực hóa mục tiêu này không chỉ giải quyết được những vấn đề dân sinh bức thiết hằng ngày mà còn tạo những lớp bảo vệ linh hoạt, kiên cố đúng với tinh thần về giải quyết vấn đề ngập lụt được đề cập tại Quyết định 1125/QĐ-Ttg, ngày 11/6/2025 của Thủ tướng Chính phủ về phê duyệt Đồ án điều chỉnh quy hoạch chung Thành phố Hồ Chí Minh đến năm 2040, tầm nhìn đến năm 2060.
NGƯỜI DÂN GỒNG MÌNH CHỐNG CHỌI TRIỀU CƯỜNG
Dù đã khắc phục và đưa vào hoạt động trở lại nhưng mỗi lần nhắc lại câu chuyện “trở tay không kịp” trước đợt triều cường lịch sử cuối tháng 10/2025 vừa qua, anh Trương Ngọc Hùng, chủ nhà hàng trong hẻm 558 Bình Quới vẫn chưa hết xót xa về những thiệt hại phải gánh chịu.
Do nước triều ập vào quá nhanh, chúng tôi không kịp trở tay nên nhiều tài sản giá trị như: Máy giặt, tủ lạnh, hai ao cá cùng nhiều tài sản khác chìm trong nước. Mực triều dâng cao cũng làm bức tường trong khu nhà bếp dài khoảng 5m bị đổ sập.
Tại khu vực Thanh Đa, anh Hùng là một trong số hàng trăm hộ dân, chủ cơ sở bị thiệt hại trong đợt triều cường lịch sử lần này khi mực nước đo được lên tới 1,82m, vượt báo động 3 (1,6m). Mặc dù đã được chính quyền địa phương hỗ trợ nhưng nhiều hộ dân đã phải nhiều đêm mất ngủ, sinh hoạt hằng ngày bị đảo lộn. Nhiều hộ dân chua xót cho biết: Họ đã sống tại đây hàng chục năm trời, do khu vực này trũng thấp nên cũng đã quen với cảnh ngập lụt mỗi khi triều dâng nhưng ngập sâu đến 1m thì đây mới là lần đầu tiên xuất hiện.
Dân quân hỗ trợ người dân Thanh Đa trong việc chống ngập.
Dân quân hỗ trợ người dân Thanh Đa trong việc chống ngập.
Cùng chung hoàn cảnh sống với triều cường nhiều năm nay, bà Mai Thị Kim Chi, ngụ trên đường Trần Xuân Soạn, phường Tân Hưng cho biết: Tuyến đường dù đã được nâng nền mấy lần nhưng triều cường lên tình trạng ngập vẫn không thuyên giảm. Trong cửa hàng gạo của bà Chi luôn để sẵn nhưng giá đỡ bằng sắt chắc chắn để “phản ứng nhanh” mỗi đợt triều lên.
Tôi đã quen với cảnh lau chùi dọn dẹp cửa hàng mùa triều cường mười mấy năm nay nên cũng không muốn chuyển đến một nơi khác vì người dân, khách hàng đã quen mối ở đây. Bà con ở đây chỉ mong sao thành phố sớm có các giải pháp ngăn triều, chống ngập hiệu quả để người dân đỡ vất vả.
Tình trạng hàng triệu hộ dân đang phải chống chọi với tình trạng ngập lụt do mưa, triều cường cũng chẳng có gì lạ khi vấn đề này đã diễn ra hàng chục năm nay. Tình trạng giải quyết được điểm ngập này lại phát sinh điểm khác ở hầu khắc các địa phương cũng là câu chuyện quen thuộc. Các đợt triều cường từ đầu tháng 10/2025 đến nay, thành phố ghi nhận nhiều khu vực ngập sâu như: Giao lộ Võ Văn Kiệt-Hồ Học Lãm, Phạm Văn Chiêu, Lê Đức Thọ, Phan Văn Hớn, Song hành Quốc lộ 22, Bình Quới-Thanh Đa, Trần Xuân Soạn, Huỳnh Tấn Phát, Phạm Hữu Lầu, Lê Văn Lương, Đào Sư Tích, Nguyễn Bình, Trịnh Quang Nghị, Phạm Thế Hiển... Riêng tại khu vực bán đảo Thanh Đa, nhiều vị trí nền nhà chỉ đạt cao độ từ 0,5m đến 1,4m, trong khi đỉnh triều đạt 1,82m khiến tình trạng ngập úng tại đây càng thêm nghiêm trọng.
Nước ngập trong nhà người dân Thanh Đa.
Nước ngập trong nhà người dân Thanh Đa.
DỰ ÁN KIỂM SOÁT NGẬP DO TRIỀU
- Hình thức đầu tư: Hợp đồng BT (Xây dựng - Chuyển giao).
- Phạm vi: Khu vực trung tâm thành phố và bờ hữu sông Sài Gòn.
- Quy mô hạ tầng: Gồm hệ thống cống ngăn triều, đê bao và hạ tầng kiểm soát mực nước (có xét đến biến đổi khí hậu).
Do vướng mắc về thanh toán quỹ đất và thủ tục điều chỉnh hợp đồng.
NHẬN DIỆN NGUYÊN NHÂN NGẬP LỤT KÉO DÀI
Ngập lụt là một trong những bài toán nan giải đối với những đô thị có tốc độ đô thị hóa nhanh, dân số đông như Thành phố Hồ Chí Minh. Quá trình phát triển, không thể phủ nhận, chính quyền Thành phố đã rất nỗ lực, quyết tâm trong việc cải thiện vấn đề này thông qua các giải pháp về quy hoạch, giải pháp công trình, cải tạo kênh rạch…Tuy nhiên, khi các giải pháp chống ngập chưa được triển khai đồng bộ, hiệu quả thì ngập lụt tiếp tục là một vấn đề lớn đối với Thành phố.
Cống Phú Định, Thành phố Hồ Chí Minh.
Cống Phú Định, Thành phố Hồ Chí Minh.
Ở góc nhìn của các chuyên gia, nhà khoa học, tình trạng ngập của Thành phố đến từ những nguyên nhân chủ yếu gồm: Đỉnh triều cường cao kỷ lục trong nhiều năm, tình trạng sụt, lún gia tăng, dự án hạ tầng kỹ thuật ngăn triều chậm tiến độ, diện tích chứa nước tự nhiên bị san lấp, lấn chiếm…
Các đợt ngập lụt nặng nề trong vài tháng trở lại đây một phần do triều cường đạt đỉnh cao nhất nhiều năm. Trong đó, mực nước tại trạm Phú An (quận 1 cũ) là 1,77m, ngang mức đỉnh triều kỷ lục năm 2019; tại Nhà Bè đỉnh triều đo được là 1,78m, mức cao nhất trong bảy năm qua. Theo thống kê, đỉnh triều tại hai trạm này cũng đã tăng lên từ 31-38cm so với năm 2000. Đặc biệt, trên sông Sài Gòn, mực nước ở trạm Thủ Dầu Một (Bình Dương cũ) đo được lên đến 1,87m, cao hơn trung bình nhiều năm trước.
Bên cạnh đó, tình trạng sụt lún nền đất do quá trình đô thị hóa nhanh và khai thác nước ngầm vượt mức đang làm gia tăng nguy cơ ngập lụt. Viện trưởng Viện Nghiên cứu phát triển bền vững, Đại học Tài nguyên và Môi trường cho biết, tốc độ lún bình quân của Thành phố Hồ Chí Minh giai đoạn 2009 đến 2019 khoảng 4cm/năm và hiện nay nhiều khu vực có tốc độ lún từ 2 đến 5cm/năm, cá biệt có nơi lên tới 8cm.
Nền đất hạ thấp trong khi mực nước biển và triều cường ngày càng dâng cao khiến tình trạng ngập lụt tại Thành phố Hồ Chí Minh diễn biến phức tạp hơn. Yếu tố sụt lún cần được xem là nội dung quan trọng trong quá trình lập và điều chỉnh quy hoạch tổng thể của Thành phố.
Cống Phú Định, Thành phố Hồ Chí Minh.
Cống Phú Định, Thành phố Hồ Chí Minh.
Về giải pháp công trình, ngoài nhiều dự án vẫn chưa được thực hiện do khó khăn về nguồn vốn, mặt bằng thi công thì Dự án giải quyết ngập do triều khu vực Thành phố Hồ Chí Minh có xét đến yếu tố biến đổi khí hậu (giai đoạn 1) thực hiện theo hợp đồng BT (xây dựng-chuyển giao) có số vốn lên tới gần 10.000 tỷ đồng vẫn đang “đóng băng” sau chín năm thi công, thậm chí đã hoàn thành được hơn 90% khối lượng. Thời điểm khởi công năm 2016, dự án án dự kiến sẽ hoàn thành sau hai năm thi công để giúp kiểm soát ngập do triều, ứng phó biến đổi khí hậu cho hơn 570km2 với 6,5 triệu dân ven sông Sài Gòn và trung tâm Thành phố. Với những tín hiệu gỡ vướng tích cực gần đây của Thành phố liên quan đến các khu đất thanh toán, hàng triệu người dân thành phố đang kỳ vọng dự án sẽ tiếp tục được khởi động để đưa vào vận hành vào cuối năm 2026.
"Thành phố đang đứng trước hai nhóm việc lớn, trong đó có nhiệm vụ tập trung giải quyết những vấn đề tồn đọng, vấn đề dân sinh bức xúc như kẹt xe, ngập nước, ô nhiễm không khí, Thành phố không ma túy".
Ông TRẦN LƯU QUANG
Bí thư Thành ủy Thành phố Hồ Chí Minh
KẾ HOẠCH HÀNH ĐỘNG CỦA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
Để giải quyết tình trạng ngập nước, chính quyền Thành phố Hồ Chí Minh đã và đang triển khai một chiến lược toàn diện, bao gồm cả giải pháp công trình và phi công trình. Theo đồ án điều chỉnh quy hoạch chung đến năm 2040, tầm nhìn 2060 của Thành phố Hồ Chí Minh, chiến lược chống ngập được định hướng sẽ phát huy hạ tầng hiện hữu, đồng thời đầu tư công trình mới, hình thành ba lớp kiểm soát: bảo vệ, thích ứng và giảm thiểu thiệt hại. Trong đó, lớp bảo vệ sẽ tập trung triển khai các giải pháp hạ tầng như: Đê, kè, đường, cống ngăn triều và hành lang kiểm soát ngập do triều cường... Đối với lớp thích ứng sẽ tập trung thực hiện các giải pháp “thuận thiên” như xây dựng hồ điều tiết trong phạm vi đê, kè nhằm điều hòa dòng chảy, giảm tải cho hệ thống thoát nước. Và lớp thứ ba-lớp giảm thiểu thiệt hại sẽ kết hợp hạ tầng cứng và mềm, gồm nâng cốt nền các trục đường, điều tiết vùng ngập…
Cống Phú Định, Thành phố Hồ Chí Minh.
Cống Phú Định, Thành phố Hồ Chí Minh.
Chiến lược ba lớp là cách tiếp cận phù hợp với điều kiện tự nhiên và thực tiễn phát triển của Thành phố Hồ Chí Minh. Tuy nhiên, để chiến lược này phát huy hiệu quả, điều quan trọng là phải tổ chức thực hiện đồng bộ, bảo đảm tiến độ và sự kết nối giữa các dự án.
Chiến lược này phù hợp với điều kiện tự nhiên, địa hình của thành phố. Cách làm này thực tế đã được triển khai nhiều năm trước (Quy hoạch tổng thể hệ thống thoát nước (752) và (Quy hoạch 1547) với những chỉ tiêu cụ thể: 6.000km cống thoát nước, 103 hồ điều tiết, 170km đê bao, 12 cống ngăn triều lớn,… song đến nay, các dự án vẫn chưa đạt tiến độ và phát huy hiệu quả như kỳ vọng. Nhiều chỉ tiêu trong quy hoạch chưa đạt: Tổng chiều dài mạng lưới cống thoát nước hiện khoảng 4.700km, thấp hơn mục tiêu 6.000km đề ra; các hồ điều tiết gần như chưa có chuyển động đáng kể. Ở vòng ngoài, hệ thống đê bao và cống ngăn triều lớn cũng chưa hoàn thiện. Sự dở dang này khiến các lớp “phòng thủ” của các dự án ở vòng trong, vòng ngoài rơi vào tình trạng kết nối thiếu đồng bộ.
Xây dựng tuyến đê bao và cống ngăn triều tạo vòng khép kín kết hợp mạng lưới cống bên trong và hệ thống bơm hỗ trợ là một giải pháp hiệu quả nhưng quá trình triển khai chưa đạt như kỳ vọng khiến kế hoạch chống ngập của thành phố vẫn chưa được giải quyết.
Vấn đề quan trọng nhất vẫn là câu chuyện quy hoạch và cách chúng ta thực hiện nó. Quy hoạch tức là chúng ta phải đi trước một cách chủ động và triển khai kế hoạch đó một cách bài bản, đồng bộ.
"Sở Nông nghiệp và Môi trường Thành phố Hồ Chí Minh triển khai quyết liệt các giải pháp, trong đó dự án chống ngập 10.000 tỷ đồng phải được giải quyết dứt điểm. Đồng thời mở rộng các giải pháp chống ngập tổng thể, kể cả phương án mời gọi hợp tác với đối tác nước ngoài"
Ông NGUYỄN VĂN ĐƯỢC
Chủ tịch Ủy ban nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh
Đây cũng chính là quyết tâm cụ thể hóa các vấn đề được Tổng Bí thư Tô Lâm đặt ra với Đảng bộ, chính quyền thành phố tại Đại hội Đảng bộ Thành phố Hồ Chí Minh lần thứ I, nhiệm kỳ 2025-2030.
Cống ngăn triều dự án 10 nghìn tỷ đồng của Trung Nam Group.
Cống ngăn triều dự án 10 nghìn tỷ đồng của Trung Nam Group.
Vấn đề ngập lụt cùng với tình trạng biến đổi khí hậu không chỉ đơn thuần là hệ quả của điều kiện tự nhiên mà còn là hồi chuông cảnh báo về sự quá tải của hệ thống cơ sở hạ tầng, quy hoạch đô thị. Ước tính, ngập lụt gây thiệt hại về kinh tế khoảng 1,3 tỷ USD/năm đối với Thành phố. Nhưng nghiêm trọng hơn, nhiều thiệt hại khác không thể đo đếm được bao gồm sức khỏe, tinh thần và giảm chất lượng sống của người dân thành phố. Với những chiến lược, kịch bản đã được vạch ra, trong không gian mới, Thành phố cần phải quyết liệt hành động để giải quyết căn cơ vấn đề này. Thành phố đang quyết tâm hiện thực hóa nhiều mục tiêu để trở thành đô thị văn minh, hiện đại, trung tâm đổi mới sáng tạo đẳng cấp quốc tế, một trong 100 thành phố đáng sống nhất thế giới vào năm 2030. Những điều này chỉ trở nên có giá trị nếu như những vấn đề về ngập lụt, ùn tắc giao thông, ô nhiễm môi trường… được giải quyết.
Các dự án cải tạo kênh rạch trọng điểm
- Kênh Tham Lương-Bến Cát-rạch Nước Lên
- Rạch Xuyên Tâm
- Rạch Ông Bé
- Rạch Bà Lớn
Chỉ đạo sản xuất: Lê Nam Tư
Tổ chức sản xuất: Tùng Quang
Nội dung: Quang Quý, Tất Đạt
Ảnh: Tùng Anh, Thế Anh
Trình bày: Tùng Anh
Built with Shorthand