"Tình yêu nước mãnh liệt thôi thúc chúng tôi vẽ tranh panorama Chiến dịch Điện Biên Phủ”

PV: Từ khi được công bố cho đến nay, bức tranh panorama Chiến dịch Điện Biên Phủ vẫn thu hút sự quan tâm mạnh mẽ của công chúng. Điểm đặc biệt của bức tranh này là gì, thưa ông?

Họa sĩ Nguyễn Văn Mạc: Đông đảo công chúng đã đến thăm Điện Biên và tới Bảo tàng Chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ để xem bức tranh panorama Chiến dịch Điện Biên Phủ. Ngoài việc tái hiện lại 56 ngày đêm Chiến dịch Điện Biên Phủ một cách sống động và hào hùng như cảm nhận của hầu hết người xem, bức tranh còn có những điểm đặc sắc khác.

Thứ nhất, có thể khẳng định đây bước đột phá mới trong ngành hội họa Việt Nam, thể hiện sự bứt phá của dòng tranh lịch sử.

Bức tranh panorama tại Bảo tàng Chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ được đặt trong bảo tàng có kiến trúc do người Việt Nam thiết kế. Và thực hiện thi công bức tranh này cũng là người Việt Nam.

Thứ hai, về quy mô, tranh panorama cỡ lớn về lịch sử trên thế giới không có nhiều. Thí dụ như bức tranh lớn nhất của Nga là bức tranh về trận đánh Borodino ở Moskva khoảng 2.500m2. Bức tranh panorama của Chiến dịch Điện Biên Phủ lớn hơn, khoảng 3.200m2.

PV: Chắc hẳn trong quá trình thực hiện bức tranh với quy mô lớn như vậy, ông và các cộng sự đã trải qua không ít khó khăn nhưng cũng có những điều thuận lợi?

Họa sĩ Nguyễn Văn Mạc: Khi chúng tôi thực hiện dự án này, điều thuận lợi nhất và cũng là may mắn, đó là lúc tìm hiểu, gặp gỡ các nhân chứng để chuẩn bị cho tác phẩm, chúng tôi còn được gặp một số nhân chứng của Chiến dịch Điện Biên Phủ. Chúng tôi tìm được những bác đã tham gia trận Him Lam, trận Đồi A1, hầm Đờ Cát,… từng cứ điểm chúng tôi đều tìm được các nhân chứng.

Thuận lợi thứ hai là chúng tôi được mọi người ủng hộ rất nhiều tư liệu. Chúng tôi sử dụng khoảng hơn 1.000 tư liệu để vẽ tranh này. Bức tranh quá lớn và rất nhiều hình tượng để mình xác lọc, lựa chọn.

Đấy là những thuận lợi, còn về khó khăn, cơ bản nhất vẫn là do chưa từng thực hiện vẽ tranh lớn nên chúng tôi cũng lo ngại lúc triển khai phải vẽ ra thế nào cho phù hợp.

Khó khăn thứ hai là khi chúng tôi lên Điện Biên thực hiện dự án được mấy tháng thì bắt đầu xuất hiện và bùng phát dịch Covid-19. Cả quá trình triển khai rất dài nhưng cũng may là việc vẽ tranh được thực hiện trong nhà nên chúng tôi cách ly được, nhờ vậy mà công việc vẫn được triển khai.

"Xem tranh, có lẽ nhiều người cho rằng đây là bức tranh được thể hiện bởi các họa sĩ kỳ cựu nhưng thực tế họ đều là những họa sĩ trẻ. Họ phải hình dung ra toàn bộ Chiến dịch và thể hiện lại trên bức tranh. Do đó, nếu không có tình yêu nước, yêu lịch sử mãnh liệt thì các họa sĩ không thể làm được điều đó"

Một điều nữa là kíp họa sĩ vẽ bức tranh này hầu hết là họa sĩ trẻ tuổi, nếu tính năm chúng tôi bắt đầu vẽ là 2019 thì người cao tuổi nhất là 35 tuổi còn lại vào khoảng độ 27-28 tuổi. Họ đều là họa sĩ học ở Trường đại học Mỹ thuật, được đào tạo đến nơi đến chốn. Nhưng khó một điều là họ còn trẻ mà nội dung truyền đạt qua bức tranh lại là đề tài chiến tranh, một chiến dịch lớn.

Để giải quyết vấn đề này, chúng tôi đã tổ chức cho các họa sĩ trẻ đi điền dã, lên Điện Biên, đến các di tích, trải nghiệm không gian núi rừng, đất đai, cây cối Điện Biên, thời gian sáng, trưa, chiều, tối, thời tiết nắng mưa,… để các họa sĩ trải nghiệm, cảm nhận, “thấm đẫm” vào trong người để rồi mới có thể thể hiện ra được tinh thần của Chiến dịch Điện Biên Phủ vào tranh vẽ.

Các họa sĩ cũng ngồi cùng các bác cựu chiến binh, nghe các bác truyền đạt lại về cuộc chiến và cả truyền lửa về tinh thần của quân dân ta, rồi xem những bộ phim, những tài liệu về Chiến dịch Điện Biên Phủ để thấy được sự khốc liệt của chiến dịch. Chúng tôi để các họa sĩ trẻ cảm nhận dần dần.

Những người thực hiện bức tranh này đều là các họa sĩ trẻ, thế mà họ đã truyền cảm xúc vào bức tranh để khi chiêm ngưỡng những người xem đều xúc động, đều cảm nhận tinh thần của bức tranh, hình ảnh các chiến sĩ, hình ảnh từng nắm đất, gốc cây đều rất cảm xúc.

Xem tranh, có lẽ nhiều người cho rằng đây là bức tranh được thể hiện bởi các họa sĩ kỳ cựu nhưng thực tế họ đều là những họa sĩ trẻ, không sinh ra trong thời chiến. Họ phải hình dung ra toàn bộ Chiến dịch và thể hiện lại trên bức tranh. Do đó, nếu không có tình yêu nước, yêu lịch sử mãnh liệt thì các họa sĩ không thể làm được điều đó.

PV: Qua quá trình thực hiện dự án này, theo ông, cần có sự hỗ trợ như thế nào từ các cơ quan liên quan để có thể tiếp tục cho ra đời những tác phẩm mang tầm vóc lớn, vừa tái hiện được lịch sử hào hùng lại vừa có tính thẩm mỹ cao như bức tranh panorama Chiến dịch Điện Biên Phủ?

Họa sĩ Nguyễn Văn Mạc: Tôi cũng trăn trở. Tại sao bảo tàng ở Việt Nam rất vắng khách? Là do cách trưng bày và thể hiện của mình. Trong bảo tàng, có nhiều hiện vật gốc là cái căn bản. Nhưng hiện vật gốc trong bảo tàng đó phải có minh họa xen kẽ thì mới ấn tượng.

Thí dụ bức tranh ở Điện Biên, phần trên toàn bộ là hội họa, phần dưới là sắp đặt, ăn nhập với nhau. Bảo tàng Chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ hiện nay có khả năng thu hút khách thăm quan đông nhất ở Việt Nam.

Tôi cũng muốn Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch có định hướng lại cho các bảo tàng, hiện vật trưng bày được đan xen cùng những tác phẩm nghệ thuật thì sẽ sinh động, cuốn hút người xem hơn.

Khi tôi có ý định triển khai dự án này, nhiều người gàn vì sợ tôi thất bại. Chúng tôi cũng đã làm một việc rất là khó rồi, từ nay trở đi, nếu có ai muốn thực hiện những tác phẩm tương tự thì không sợ khó, không sợ thất bại nữa.

Nhìn lại công việc vẽ bức tranh panorama Chiến thắng Điện Biên Phủ tôi thấy đây thực sự là một dự án rất khó. Cảm nhận về bức tranh thì tuỳ theo sự đánh giá của mỗi người xem nhưng đây là một công việc rất khó. Khi tôi có ý định triển khai dự án này, nhiều người gàn vì sợ tôi thất bại.

Điều tôi muốn nói ở đây là dù sao đi chăng nữa thì chúng tôi cũng đã làm một việc rất là khó rồi, từ nay trở đi, nếu có ai muốn thực hiện những tác phẩm tương tự thì không ngại nữa, không sợ khó, không sợ thất bại nữa.

PV: Hiện tại, ông có đang ấp ủ dự án nào trong thời gian tới không?

Họa sĩ Nguyễn Văn Mạc: Chiến dịch Điện Biên Phủ là dấu mốc cực kỳ quan trọng, là bước ngoặt lịch sử của dân tộc Việt Nam nói riêng và nhân dân thế giới nói chung. Sau Chiến thắng Điện Biên Phủ, người Pháp đã buộc phải ngồi ký Hiệp định Giơnevơ với Việt Nam.

Còn một mốc lịch sử quan trọng của đất nước nữa. Tôi muốn thực hiện một bức tranh nữa tại Hà Nội, đó là trận Điện Biên Phủ trên không. Đó là dự định mà tôi đang ấp ủ, được không thì có lẽ còn là cái duyên.

PV: Xin trân trọng cảm ơn ông!