Theo Hồ Chí Minh, mục đích xây dựng quân đội cách mạng là để chiến đấu bảo vệ Nhân dân. Vì thế, phải xuất phát từ lực lượng của Nhân dân để xây dựng Quân đội; Quân đội phải “từ nhân dân mà ra, vì nhân dân mà chiến đấu”. Nguyên tắc cơ bản này không chỉ nêu lên nguồn gốc ra đời, mục tiêu, lý tưởng chiến đấu của quân đội, mà còn chỉ ra bản chất và quy luật phát triển của quân đội kiểu mới, quân đội cách mạng của nhân dân và chiến đấu bảo vệ nhân dân. Ngay từ khi quân đội cách mạng ra đời, trong Chỉ thị thành lập Đội Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân (1944), Hồ Chí Minh đã chỉ rõ cách thức xây dựng Quân đội: “sẽ chọn lọc trong hàng ngũ những du kích Cao - Bắc - Lạng số cán bộ và đội viên kiên quyết, hăng hái nhất và sẽ tập trung một phần lớn vũ khí để lập ra đội chủ lực”[1]. Sau này, trong Thư gửi bộ đội chủ lực, bộ đội địa phương và dân quân du kích nhân ngày kỷ niệm thành lập Quân giải phóng Việt Nam (1949), Hồ Chí Minh nhấn mạnh: “Quân đội ta là quân đội nhân dân, do dân đẻ ra, vì dân mà chiến đấu”[2]. Năm 1952, trong bài viết Tình đoàn kết quân dân ngày càng bền chặt, Hồ Chí Minh tiếp tục khẳng định: “Quân đội ta là quân đội nhân dân. Nghĩa là con em ruột thịt của nhân dân. Đánh giặc để tranh lại độc lập thống nhất cho Tổ quốc, để bảo vệ tự do hạnh phúc của nhân dân. Ngoài lợi ích của nhân dân, Quân đội ta không có lợi ích nào khác”[3]. Theo Người, chiến đấu bảo vệ Tổ quốc, bảo vệ nhân dân “là nhiệm vụ rất vẻ vang”[4], là trách nhiệm, niềm vinh dự của mỗi cán bộ, chiến sĩ Quân đội. Mục tiêu cao đẹp đó đã trở thành động lực tinh thần, thôi thúc cán bộ, chiến sĩ Quân đội vượt qua mọi khó khăn, thử thách, gian lao, vất vả, hy sinh để hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ.

Hồ Chí Minh cũng chỉ rõ, nhân dân không chỉ là nguồn lực lượng để bổ sung, phát triển Quân đội, mà còn là hậu phương vững chắc cho Quân đội. Người chỉ rõ: “Cơm Quân đội ăn, áo Quân đội mặc, vũ khí Quân đội dùng, đều do mồ hôi nước mắt của nhân dân tăng gia sản xuất, đóng thuế nông nghiệp mà có. Nhân dân thức khuya dậy sớm, ăn gió nằm sương, để đắp đường sửa cầu cho bộ đội đi. Nhân dân không quản trèo đèo lội suối, không quản khó nhọc gian lao, để chuyên chở súng đạn cho bộ đội đánh giặc. Tóm lại, Quân đội sinh trưởng, thắng lợi, là nhờ nhân dân ra sức giúp đỡ”[5].

Vì thế, sau này trong buổi nói chuyện mừng Quân đội ta 20 tuổi (1964), Người khẳng định: “Quân đội ta có sức mạnh vô địch, vì nó là một quân đội nhân dân”[6]. Từ đó, Người thường xuyên nhắc nhở cán bộ, chiến sĩ Quân đội: “Mình đánh giặc là vì dân. Nhưng mình không phải là “cứu tinh” của dân, mà mình có trách nhiệm phụng sự nhân dân. Tất cả quân nhân phải làm cho dân tin, dân phục, dân yêu...”[7]. Người cũng động viên, cổ vũ, kêu gọi mọi tầng lớp nhân dân phải tích cực tham gia giáo dục, rèn luyện, giúp đỡ bộ đội.

Rõ ràng, theo Hồ Chí Minh, Quân đội được xây dựng từ chính lực lượng của nhân dân, để bảo vệ hạnh phúc của nhân dân. Đó là mục tiêu, lý tưởng chiến đấu cao nhất của quân đội. Đó cũng chính là bản chất của quân đội cách mạng, quân đội kiểu mới. Thực tế, qua 80 năm xây dựng, chiến đấu và trưởng thành, Quân đội nhân dân Việt Nam luôn nhận được sự đùm bọc, che chở, giúp đỡ của nhân dân. Sự hỗ trợ, giúp đỡ tích cực của nhân dân đã góp phần quan trọng làm cho Quân đội ngày càng trưởng thành lớn mạnh và lập nên những chiến công vẻ vang trong sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc và bảo vệ Tổ quốc.

Theo Hồ Chí Minh, quân đội cách mạng do Đảng tổ chức và lãnh đạo. Đảng không chia sẻ quyền lãnh đạo quân đội cho bất cứ giai cấp nào khác. Đó là nguyên tắc bất di, bất dịch, bảo đảm cho Quân đội luôn luôn mang bản chất cách mạng của Đảng, đứng vững trên lập trường của giai cấp công nhân, có phương hướng chính trị đúng đắn. Đây cũng chính là sự quán triệt chính trị, tư tưởng và tổ chức của Đảng vào Quân đội. Chỉ có như vậy, Quân đội mới hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ mà Đảng và Nhân dân giao phó. Đảng xác định mục tiêu, nhiệm vụ và quyết định các chủ trương, đề ra các nguyên tắc định hướng cho mọi hoạt động xây dựng, chiến đấu của Quân đội. Đồng thời, Đảng còn trực tiếp kiểm tra việc quán triệt và tổ chức thực hiện đường lối, chủ trương của Đảng trong Quân đội. Do đó, sự lãnh đạo của Đảng là nhân tố quyết định mọi thắng lợi của Quân đội nhân dân Việt Nam.

Xuất phát từ thực tiễn cách mạng Việt Nam, để xây dựng Quân đội, Hồ Chí Minh nêu lên luận điểm“Người trước, súng sau”[13], một luận điểm tuy ngắn gọn nhưng chứa đựng cả một vấn đề lý luận rộng lớn, mang ý nghĩa chiến lược của cách mạng Việt Nam. Thực chất, đây là một nguyên tắc khoa học, nhằm giải quyết mối quan hệ giữa con người và vũ khí trong xây dựng Quân đội phù hợp với điều kiện thực tiễn của nước ta.

Theo Hồ Chí Minh, sức mạnh chiến đấu của Quân đội là sức mạnh tổng hợp của nhiều yếu tố, song suy cho cùng là con người và vũ khí. Đây là hai yếu tố cơ bản nhất tạo nên sức mạnh chiến đấu của quân đội. Trong đó, con người là nhân tố có ý nghĩa quyết định và vũ khí trang bị kỹ thuật là yếu tố đặc biệt quan trọng và cần thiết.

Nhấn mạnh vai trò của con người, Hồ Chí Minh chỉ rõ: “Vũ khí tốt mà tinh thần hèn, thì cũng vô dụng”[14]. Trong bài Chiến lược quân ta và quân Pháp (1946), Hồ Chí Minh chỉ rõ: “Không thể cậy vũ khí mà có thể quyết định được thắng lợi. Phải xem những người cầm vũ khí có phải là những chiến sĩ hăng hái đánh trận không”[15]. Giữa năm 1948, đến thăm Trung đoàn Sông Lô đóng quân ở Đoan Hùng (Phú Thọ), Người căn dặn: “Vũ khí là quan trọng, nhưng con người mới quyết định”[16].Người còn nhấn mạnh:“Dù có bao nhiêu khí giới tinh xảo mà con người không có lập trường vững, quan điểm đúng, thiếu tinh thần trong sạch, một lòng một dạ phục vụ nhân dân thì súng đó cũng bỏ đi”[17]. Thật vậy, con người là chủ thể sáng tạo ra vũ khí cũng như quyết định về cách thức tổ chức, bố trí, sử dụng phát huy tính năng, hiệu quả của vũ khí. Kể cả vũ khí hiện đại thì bản thân nó cũng không thể tự phát huy được uy lực nếu không có con người sử dụng. Uy lực của vũ khí dù mạnh đến đâu, sức công phá và hủy diệt lớn đến cỡ nào cũng chỉ ở dạng tiềm năng. Muốn tiềm năng đó trở thành hiện thực thì cần phải có con người điều khiển chúng. Sức mạnh của vũ khí phụ thuộc rất nhiều vào khả năng sáng tạo, trình độ sử dụng của con người. Do đó, nếu không có con người sử dụng, vũ khí dù có tối tân, hiện đại đến đâu thì hiệu quả chiến đấu của chúng cũng không đạt được như mong muốn. Vì thế, trong xây dựng Quân đội, vấn đề trên hết, trước hết là xây dựng và phát huy nhân tố con người, cần quan tâm đào tạo và huấn luyện nâng cao trình độ lãnh đạo, chỉ huy, hiệp đồng tác chiến và trình độ kỹ chiến thuật của cán bộ, chiến sĩ.

Cùng với xây dựng và phát huy nhân tố con người, Hồ Chí Minh yêu cầu Quân đội phải được trang bị đầy đủ vũ khí, trang bị kỹ thuật. Theo Người, vũ khí có vai trò đặc biệt quan trọng và sự cần thiết để tạo nên sức mạnh chiến đấu của quân đội. Người chỉ rõ: “Khởi nghĩa thì phải có vũ khí. Đó là một trong những vấn đề rất quan trọng của cách mạng”[18]. Bởi theo Người, vũ khí là công cụ cơ bản, chủ yếu để biến sức mạnh tinh thần của người chiến sĩ thành sức mạnh vật chất. Để tinh thần và quyết tâm trở thành hiện thực, người chiến sĩ cần có sự trợ giúp của vũ khí, trang bị kỹ thuật làm công cụ và phương tiện hành động. Thông qua việc khéo léo sử dụng và phát huy sức mạnh của vũ khí, người chiến sĩ đã hiện thực hóa mục đích, tư tưởng, ý chí, quyết tâm chiến đấu của mình vào thực tiễn hoạt động quân sự. Qua đó, sức mạnh tinh thần của họ đã trở thành sức mạnh vật chất để hoàn thành nhiệm vụ được giao. Người nhấn mạnh, nếu được sự hỗ trợ của vũ khí, kỹ thuật, người chiến sĩ có nhiều khả năng đặc biệt ngoài giới hạn, như khả năng cơ động nhanh, quan sát phát hiện mục tiêu từ xa, chiến đấu trên không, trên biển nhiều ngày, trong điều kiện khí hậu, thời tiết và địa hình phức tạp. Vì thế, trong cuộc duyệt binh ngày 1 tháng 1 năm 1955 tại Thủ đô Hà Nội, Hồ Chí Minh nhấn mạnh: “Phải học tập kỹ thuật vì kỹ thuật ngày càng tiến bộ, mình cũng phải học để tiến bộ”[19].

Rõ ràng, theo Hồ Chí Minh, trong xây dựng dựng Quân đội, trước hết cần phải chú trọng phát huy nhân tố con người, nâng cao trình độ, năng lực của cán bộ, chiến sĩ; đồng thời, quan tâm đầu tư nghiên cứu, chế tạo, mua sắm vũ khí, trang bị kỹ thuật cho quân đội. Đây là hai vấn đề cốt yếu tạo nên sức mạnh chiến đấu của Quân đội. Thực tế, để xây dựng Quân đội, Hồ Chí Minh đã gửi cán bộ đi học, trực tiếp mở các lớp đào tạo, huấn luyện cán bộ; phát động phong trào đấu tranh vũ trang của quần chúng, phát động quần chúng tham gia chế tạo vũ khí... Qua phong trào đấu tranh vũ trang của quần chúng, Người đã lựa chọn những đội viên ưu tú nhất cùng những vũ khí tốt nhất để thành lập Đội Việt Nam Tuyên truyền giải phóng quân. Từ đội tiền thân ấy, Quân đội ngày càng trưởng thành, lớn mạnh với đầy đủ các quân, binh chủng và lập nên những chiến công hiển hách, đánh bại mọi kẻ thù xâm lược với sức mạnh vượt trội về kinh tế và vũ khí, trang bị, giành độc lập dân tộc, xây dựng và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.

Sức mạnh chiến đấu của Quân đội là sức mạnh tổng hợp của nhiều yếu tố, nên xây dựng Quân đội cũng phải xây dựng toàn diện trên tất cả các mặt công tác: Chính trị, quân sự, hậu cần, kỹ thuật. Tuy nhiên, theo Hồ Chí Minh, để Quân đội luôn là đội quân cách mạng của Đảng, tuyệt đối trung thành với Đảng, Tổ quốc và Nhân dân, cần phải tăng cường công tác chính trị, xây dựng Quân đội vững mạnh về chính trị, lấy xây dựng chính trị làm cơ sở để xây dựng và phát huy các mặt công tác khác.

Trong điều kiện Quân đội ta còn nhiều khó khăn, thiếu thốn lại phải chiến đấu với những đội quân xâm lược nhà nghề, được trang bị vũ khí tối tân, sức mạnh của nhân tố chính trị - tinh thần càng trở nên quan trọng. Vì thế, ngay từ khi Quân đội mới ra đời, trong Chỉ thị thành lập Đội Việt Nam tuyên truyền giải phóng quân, Hồ Chí Minh nêu rõ: “Tên Đội Việt Nam tuyên truyền giải phóng quân nghĩa là chính trị trọng hơn quân sự”[20]. Người nhiều lần chỉ rõ: “Trong việc chỉnh huấn bộ đội, phải lấy chính trị làm gốc, phải khởi đầu từ cán bộ dần dần đến toàn thể nhân viên. Phải chú trọng bồi dưỡng và cất nhắc cán bộ công nông. Phải làm cho Quân đội ta trở nên thật là một quân đội cách mạng của nhân dân, một quân đội vô địch”[21]. Theo Người, “quân sự mà không có chính trị như cây không có gốc, vô dụng lại có hại”[22]. Người nhấn mạnh: “Quân đội ta là quân đội nhân dân. Nhân dân có Đảng lãnh đạo, Đảng có chính cương, chính sách. Đã là quân đội nhân dân thì phải học chính sách của Đảng”[23].

Xây dựng Quân đội vững mạnh về chính trị theo tư tưởng Hồ Chí Minh trước hết là xây dựng bản lĩnh chính trị vững vàng, tuyệt đối trung thành với Đảng, Nhà nước, Tổ quốc và Nhân dân. Tăng cường bản chất giai cấp công nhân, tính nhân dân, tính dân tộc của Quân đội. Xây dựng, bồi dưỡng, nâng cao chất lượng chính trị của đội ngũ cán bộ, chiến sĩ Quân đội luôn luôn tuyệt đối trung thành, có trí tuệ và bản lĩnh vững vàng, có ý chí quyết tâm cao, sẵn sàng vượt qua mọi khó khăn, thử thách, hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được giao. Đặc biệt, đội ngũ cán bộ, sĩ quan Quân đội phải có trình độ hiểu biết về chủ nghĩa Mác - Lênin, khoa học xã hội và nhân văn; nắm vững đường lối, chính sách của Đảng, có niềm tin thắng lợi, có khả năng tổng kết thực tiễn, phát huy sức sáng tạo của quần chúng để góp phần thực hiện thắng lợi mọi chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước; xây dựng và nâng cao tinh thần đấu tranh bảo vệ chân lý, lẽ phải; lên án, phê phán những biểu hiện tiêu cực, bảo vệ sự đoàn kết thống nhất trong đơn vị...

Hồ Chí Minh khẳng định và nhấn mạnh vai trò, tầm quan trọng của công tác đảng, công tác chính trị trong xây dựng Quân đội, nhằm xây dựng Quân đội vững mạnh về chính trị. Đây là yếu tố quan trọng, có ý nghĩa quyết định bảo đảm cho Quân đội luôn là lực lượng chính trị tin cậy và tuyệt đối trung thành với Đảng, với Tổ quốc và Nhân dân. Thực tiễn trong 80 năm qua, công tác đảng, công tác chính trị trong Quân đội luôn được quan tâm duy trì và tổ chức thực hiện có nền nếp, hiệu quả. Đội ngũ cán bộ chính trị các cấp cũng được quan tâm đào tạo, bồi dưỡng rất cơ bản và phát huy tốt vai trò của mình, cùng với người chỉ huy lãnh đạo và chỉ đạo đơn vị hoàn thành xuất sắc mọi nhiệm vụ được giao.

Dưới ánh sáng tư tưởng quân sự Hồ Chí Minh và sự giáo dục, rèn luyện, chỉ đạo của Người, Quân đội ta ngày càng trưởng thành và lớn mạnh. Trong cách mạng giải phóng dân tộc,kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ, trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, cán bộ, chiến sĩ Quân độiđã cùng với Nhân dân ta lập nên những chiến công hiển hách, đánh bại mọi kẻ thù xâm lượcvới sức mạnh kinh tế và quân sự vượt trội, được cả thế giới khâm phục và ca ngợi. Những nguyên tắc cơ bảncủa Hồ Chí Minh về xây dựng Quân đội đã được thực tiễn 80 năm qua kiểm nghiệm tính khoa học và đúng đắn. Ngày nay, những tư tưởng của Người vẫn còn nguyên giá trị, tiếp tục soi sáng sự nghiệp xây dựng Quân đội “cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại”;luôn “trung với Đảng, hiếu với dân, sẵn sàng chiến đấu, hy sinh vì độc lập, tự do của Tổ quốc, vì chủ nghĩa xã hội. Nhiệm vụ nào cũng hoàn thành, khó khăn nào cũng vượt qua, kẻ thù nào cũng đánh thắng”[24].

HỘI THẢO KHOA HỌC CẤP QUỐC GIA VỚI CHỦ ĐỀ:
“QUÂN ĐỘI NHÂN DÂN VIỆT NAM - TRUYỀN THỐNG HÀO HÙNG, SỰ NGHIỆP VẺ VANG,
LỰC LƯỢNG NÒNG CỐT XÂY DỰNG NỀN QUỐC PHÒNG TOÀN DÂN VỮNG MẠNH”