VẬN DỤNG SÁNG TẠO NGHỆ THUẬT QUÂN SỰ ĐỘC ĐÁO

Trải qua hàng ngàn năm đấu tranh chống giặc ngoại xâm giành, giữ nền độc lập, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ, dân tộc Việt Nam đã tích lũy được nhiều tri thức và kinh nghiệm quân sự phong phú, hình thành và phát triển nghệ thuật quân sự rất độc đáo, sáng tạo, mang đậm dấu ấn văn hóa, tư chất và trí tuệ Việt Nam.

2. Luôn quán triệt tư tưởng chiến lược tiến công đi đôi với giành và giữ quyền chủ động, chọn hướng tiến công, nhất là hướng tiến công chiến lược đúng đắn

Thực tiễn chỉ rõ, trong cuộc chiến tranh tự vệ, muốn giành, giữ nền độc lập dân tộc, nhất thiết phải thực hiện chiến lược tiến công. Chỉ có tiến công mới đánh bại được ý chí xâm lược của kẻ thù, mới tiêu hao, tiêu diệt được lực lượng của địch, mới đánh đuổi chúng ra khỏi bờ cõi. Tích cực chủ động tiến công là yếu tố cơ bản có tính quyết định thắng lợi trong chiến tranh giữ nước của dân tộc ta. Có tư tưởng chủ động tiến công mới có hành động tiến công. Trong chỉ đạo tác chiến, chỉ có tiến công kiên quyết mới phát huy được triệt để sức mạnh của chiến tranh toàn dân, có tiến công mới giành được quyền chủ động, có nắm được quyền chủ động mới bảo đảm phát triển không ngừng thế tiến công. Tổng kết nghệ thuật quân sự dân tộc, Đại tướng Võ Nguyên Giáp viết: “Nền nghệ thuật quân sự Việt Nam chủ yếu là nghệ thuật tiến công, nghệ thuật giành và giữ quyền chủ động trong mọi tình huống cũng như trong suốt cuộc chiến tranh. Khi vận dụng các hình thức tác chiến, nghệ thuật quân sự của ta chủ trương có tiến công, có phòng ngự, nhưng lấy tiến công là chủ yếu...”¹. Tích cực tiến công không có nghĩa là tiến công bằng mọi giá, hành động phiêu lưu, liều lĩnh, mạo hiểm, mà phải có phương thức tiến công phù hợp, linh hoạt với từng hoàn cảnh, từng thời điểm, giai đoạn, gắn với từng địa bàn và từng đối tượng cụ thể. Trong quá trình chỉ đạo chiến tranh, đi đôi với xây dựng tinh thần tiến công, ý chí quyết chiến, quyết thắng của toàn dân tộc, ông cha ta luôn dựa trên cơ sở “biết mình, biết người” một cách chính xác, nắm vững cả những điểm mạnh và điểm hạn chế, sở trường và sở đoản của cả ta và đối phương để từ đó lựa chọn phương pháp tiến công phù hợp, đạt hiệu quả cao nhất. Trên cơ sở so sánh lực lượng, trong chỉ đạo chiến lược, cũng có khi ông cha ta thực hành tiến công liên tục từ nhỏ đến lớn, từ cục bộ đến toàn bộ, làm thay đổi so sánh tương quan lực lượng trên chiến trường, thay đổi cục diện của chiến tranh để đi đến thắng lợi; cũng có khi thực hiện đòn tiến công phủ đầu sang đất đối phương làm giảm nhuệ khí và sức tiến công của địch rồi chủ động rút quân, lập phòng tuyến chặn giặc, khi thời cơ đến thì tổ chức phản công chiến lược đuổi chúng ra khỏi bờ cõi; cũng có khi ông cha ta thực hiện rút lui chiến lược, đồng thời vẫn tiến hành tiến công tiêu hao, tiêu diệt địch, khi tinh thần và sức chiến đấu của địch bị suy giảm, thì tập trung toàn lực thực hành đòn phản công chiến lược, truy kích diệt địch, giành thắng lợi quyết định; cũng có khi ta thực hiện tiến công bằng lối đánh du kích ngày ẩn đêm hiện, đánh lâu dài, tiêu hao dần lực lượng địch mà giành thắng lợi; cũng có khi thực hiện tiến công mãnh liệt, thần tốc, táo bạo, bất ngờ bằng nhiều hướng, nhiều mũi, nhanh chóng tiêu diệt địch... Cùng với tiến công quân sự, ông cha ta còn tiến công địch bằng chính trị, binh vận, ngoại giao và kết hợp chặt chẽ các mặt trận đó nhằm tạo ra sức mạnh tổng hợp để đánh thắng kẻ thù.

Tư tưởng chiến lược là tiến công, nhưng trong quá trình chỉ đạo tác chiến, có lúc trên cơ sở so sánh lực lượng không cho phép tiến công trực tiếp, ông cha ta thực hiện kết hợp phòng ngự với tiến công. Nhưng phòng ngự thường chỉ được xem là khâu trung gian, bước đệm cần thiết để tạo thế, tạo lực rồi tiến lên tiến công, phản công chiến lược giành thắng lợi quyết định. Trong một số trường hợp, dựa trên cơ sở so sánh lực lượng quá chênh lệch, dân tộc ta cũng thực hành rút lui chiến lược để chuyển hóa lực lượng và thế trận, cuối cùng là phản công chiến lược giành thắng lợi. Trong lịch sử dân tộc, triều đại nào không xuất phát từ tư tưởng tích cực, chủ động tiến công chiến lược, không linh hoạt trong chỉ đạo tác chiến mà chỉ đơn thuần thực hiện phòng ngự một cách bị động đều bị thất bại cay đắng. Đó là bài học của An Dương Vương chống Triệu Đà, nhà Hồ chống quân Minh và nhà Nguyễn chống thực dân Pháp.

Tiếp thu kinh nghiệm của ông cha, Đảng ta và Chủ tịch Hồ Chí Minh xác định chiến lược cách mạng Việt Nam là chiến lược tiến công. Với sức mạnh của cả nước đánh giặc dưới sự lãnh đạo của Đảng, trong chiến tranh giải phóng, chiến tranh bảo vệ Tổ quốc, quân và dân ta luôn quán triệt tư tưởng “kiên quyết không ngừng thế tiến công”, luôn giành, giữ thế chủ động tiến công địch từ nhỏ đến lớn, từ cục bộ đến toàn bộ; tiến công liên tục, rộng khắp trên cả ba vùng chiến lược; kết hợp chặt chẽ tiến công quân sự với nổi dậy của quần chúng; tiến công bằng ba mũi giáp công (quân sự, chính trị, binh vận); thực hiện tiêu diệt để làm chủ, làm chủ để tiêu diệt địch, làm cho địch bị động, lúng túng đối phó, dẫn đến sai lầm về chiến lược, sa lầy về chiến dịch, chiến thuật và thất bại. Các hình thức, phương thức đó được vận dụng hết sức linh hoạt, tùy thuộc yêu cầu đấu tranh cách mạng của từng thời điểm, giai đoạn, gắn với từng địa bàn cụ thể và từng đối tượng cụ thể. Cũng chính xuất phát từ chiến lược tiến công và dựa trên thế trận tiến công rộng khắp của chiến tranh nhân dân, trong 30 năm chiến tranh cách mạng, các chiến dịch của ta chủ yếu là chiến dịch tiến công, phản công. Có một số chiến dịch phòng ngự, nhưng tư tưởng chỉ đạo vẫn là tư tưởng chiến lược tiến công, phòng ngự để chuyển sang phản công.

Đảng ta xác định tư tưởng chiến lược của chiến tranh cách mạng Việt Nam là tư tưởng tiến công. Còn hình thức tác chiến cụ thể thì có tiến công, phòng ngự, kể cả phòng ngự chiến thuật, phòng ngự chiến dịch. Đó là quy luật. Nhưng tác chiến phòng ngự ở quy mô nào cũng phải được thực hiện “phòng ngự thế công”, nghĩa là phải luôn chủ động, tích cực, kết hợp chặt chẽ giữa hành động chiến đấu phòng ngự và hành động chiến đấu tiến công. Mục đích cao nhất của phòng ngự là ngăn chặn, kìm giữ địch tiến công, hạn chế sức mạnh ban đầu của địch, tiêu hao phần lớn hoặc một phần lực lượng, nhằm tạo thế và thời cơ cho ta tổ chức phản công, tiến công. Nếu ta chỉ thực hiện phòng ngự đơn thuần sẽ không tránh khỏi thất bại. Cũng có lúc, có nơi, do nhận thức không đúng về tư tưởng chiến lược tiến công của Đảng và sự thiếu hiểu biết về tác chiến phòng ngự, nên ta tổ chức phòng ngự thụ động, sử dụng lực lượng, tổ chức đội hình chiến đấu không phù hợp, thụ động ngồi chờ địch đến, cố thủ một chỗ đối đầu với địch, không kịp thời chuyển bộ đội vào tác chiến phòng ngự, dẫn đến bị hao tổn về lực lượng. Thậm chí, một số cán bộ cho rằng trong chiến tranh cách mạng chỉ có tiến công, phủ nhận phòng ngự, coi phòng ngự là điều cấm kỵ. Vì vậy, trong một số trận đánh, bộ đội bị thương vong nhiều là điều khó tránh khỏi.

Như vậy, tư tưởng chiến lược tiến công được quán triệt trong tất cả các loại hình chiến dịch tiến công, phản công, phòng ngự và những hoạt động quân sự khác. Nhưng dù tiến công, phòng ngự ở quy mô nào, hình thức nào thì dân tộc ta cũng luôn quán triệt nguyên tắc chủ động tạo thời cơ thuận lợi để đánh chắc thắng, hết sức tiết kiệm lực lượng; phải luôn quán triệt tư tưởng “tiến công phòng ngự không sơ hở”, tiến công, phòng ngự đều phải đánh chắc thắng, không chắc thắng thì kiên quyết không cố đánh, tuyệt đối không phiêu lưu, mạo hiểm. Đảng đã chỉ rõ: “Ta không chủ quan, khinh địch, không nóng vội, không mạo hiểm. Đánh ăn chắc, tiến ăn chắc. Chắc thắng thì kiên quyết đánh cho kỳ thắng. Không chắc thắng thì kiên quyết không đánh. Nếu chủ quan, mạo hiểm mà một lần thua nặng, thì sẽ tai hại lớn. Chiến trường của ta hẹp, người của ta không nhiều, nên nói chung ta chỉ có thắng chứ không được bại, vì bại thì hết vốn”¹. Thực hiện chiến lược tiến công, kinh nghiệm của dân tộc ta là luôn phải giành và giữ quyền chủ động đánh địch, chủ động tìm địch mà đánh, chủ động nhử địch vào nơi “tử địa” để tiêu diệt. Tư tưởng tiến công được thể hiện cao nhất ở việc giành và giữ quyền chủ động trước và trong suốt quá trình chiến tranh, trong từng trận chiến đấu, từng chiến dịch. Với quan điểm phải “chế người chứ không để người chế mình”, ông cha ta kiên quyết không để địch nắm quyền chủ động mà luôn chủ động điều địch theo ý đồ chiến lược của ta, buộc chúng phải đánh theo cách đánh sở trường của ta, khiến cho địch rơi vào tình trạng bị động đối phó cả về chiến lược, chiến dịch và chiến thuật. Ngô Quyền chủ động bày sẵn thế trận mai phục ở cửa sông Bạch Đằng để diệt địch; Lý Thường Kiệt thực hiện chiến lược “tiên phát chế nhân”, chủ động đánh trước để phá kế hoạch tiến công của giặc; Trần Quốc Tuấn chủ động điều quân Mông - Nguyên rút lui theo hướng đã chuẩn bị trận địa để tiêu diệt; Nguyễn Huệ chủ động dụ quân Xiêm vào trận địa mai phục ở Rạch Gầm - Xoài Mút để diệt giặc... là những điển hình về tính tích cực, chủ động tiến công địch của dân tộc ta.

Từ nhận thức có nắm được quyền chủ động mới bảo đảm không ngừng phát triển thế tiến công, trong khởi nghĩa vũ trang, Đảng đã chủ động, tích cực xây dựng, phát triển lực lượng, không ngừng mở rộng căn cứ địa, đẩy nhanh sự chín muồi của tình thế cách mạng, chủ động bám sát tình hình, nắm bắt thời cơ, phát động quần chúng nổi dậy đúng lúc, kịp thời. Trong chiến tranh giữ nước, quán triệt tư tưởng Hồ Chí Minh: “Bất kỳ hòa bình hoặc chiến tranh, ta cũng phải nắm vững chủ động, phải thấy trước, chuẩn bị trước”¹, quân và dân ta dưới sự lãnh đạo của Đảng đã chủ động chuyển đất nước từ thời bình sang thời chiến, giành quyền chủ động tiến công địch lúc khởi đầu chiến tranh, trước khi kẻ địch kịp hành động; chủ động tìm địch mà đánh, bám thắt lưng địch mà đánh, tiến công địch ở khắp mọi nơi khi chúng mở rộng và kéo dài chiến tranh; chủ động tiến công địch ở cả trước mặt và sau lưng, trên tất cả các địa bàn rừng núi, đồng bằng và đô thị; đồng thời biết chủ động kết thúc chiến tranh... Kết hợp tiến công quân sự với nổi dậy của quần chúng, tiêu diệt địch và giành quyền làm chủ, giành quyền làm chủ để tiêu diệt địch là đường lối chiến lược quân sự của Đảng, quy luật giành thắng lợi của khởi nghĩa vũ trang và chiến tranh cách mạng ở nước ta. Tuy nhiên, thực hiện chiến lược tiến công trong điều kiện kẻ thù xâm lược là những đế quốc, cường quốc có bộ máy chiến tranh khổng lồ, quân đội được huấn luyện bài bản, cơ động nhanh, hỏa lực mạnh, vũ khí, trang bị tối tân hiện đại, không phải lúc nào và ở đâu cuộc chiến đấu của quân và dân ta cũng chỉ có một bề thuận lợi, mà trái lại đó là chặng đường dài với biết bao thăng trầm, đầy thử thách và vô cùng ác liệt. Có thời kỳ cách mạng ở thế tiến công mạnh mẽ, nhưng cũng có thời điểm cách mạng lâm vào tình thế khó khăn. Trong kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, có những lúc do ta không kết hợp chặt chẽ giữa tiến công và nổi dậy, giữa tiêu diệt địch với giành quyền làm chủ, nên khi bộ đội chủ lực mở các đợt tiến công tiêu diệt địch, hỗ trợ cho nhân dân phá ấp chiến lược, khu dồn dân, sau đó rút đi, địch lại chiếm lại như cũ, quần chúng bị kìm kẹp gắt gao hơn. Để khắc phục tình trạng này, Đảng bộ và nhân dân Nam Bộ đã sáng tạo ra phương châm ba bám (cán bộ, đảng viên bám dân để lãnh đạo; dân bám đất, bám làng để chiến đấu, sản xuất; du kích bám địch để đánh). Đảng bộ và nhân dân Khu 5 sáng tạo ra phương châm bốn bám (cán bộ, đảng viên bám dân; cấp trên bám cấp dưới; dân bám đất; du kích bám địch). Nhờ thực hiện phương châm “ba bám”, “bốn bám”, quân và dân miền Nam đã phát huy cao độ sức mạnh của chiến tranh nhân dân, khắc phục được khó khăn, từng bước đưa cách mạng miền Nam phát triển vững chắc, tiếp tục giữ vững thế tiến công, đánh bại chiến lược “chiến tranh đặc biệt” của đế quốc Mỹ, buộc Mỹ phải đưa quân viễn chinh và quân đội đồng minh của Mỹ vào chiến trường miền Nam trong thế bị động về chiến lược.

Thực hiện chiến lược tiến công, đòi hỏi cơ quan chỉ đạo chiến lược, các cấp lãnh đạo, chỉ huy chiến trường luôn phải bám sát thực tiễn, lường định và phán đoán đúng khả năng diễn biến của tình hình, sớm nhận định đúng âm mưu và thủ đoạn mới của đối phương để có sự chuyển hướng kịp thời, tránh tổn thất. Hơn nữa, thực tế còn cho thấy, sau mỗi thắng lợi vang dội, nếu cứ say sưa với chiến thắng, không tỉnh táo, kịp thời nhận định hết khả năng phản ứng quyết liệt của kẻ thù thì cách mạng gặp khó khăn, tổn thất. Cuộc Tổng tiến công và nổi dậy Tết Mậu Thân (1968), ta đã giáng đòn quyết định vào ý chí xâm lược của đế quốc Mỹ. Thế nhưng, từ đợt 2 tiến công và nổi dậy, lợi dụng ta dồn sức tiến công đô thị, bỏ ngỏ trận địa nông thôn, Mỹ và chính quyền Sài Gòn tiến hành phản kích quyết liệt vùng nông thôn đồng bằng của ta. Cách mạng bị mất đất, mất thế đứng chân ở vùng ven, vùng nông thôn, các đơn vị chủ lực của ta buộc phải lui về vùng giáp ranh biên giới và rừng núi, bộ đội địa phương, du kích đều giảm, nhiều cơ sở cách mạng bị địch phá vỡ... Cách mạng miền Nam lâm vào tình thế khó khăn, phức tạp. Nguyên nhân chính là do ta không phán đoán, dự kiến được chiều hướng phát triển của tình hình nên không biết kết thúc đúng lúc, chậm trễ trong chuyển hướng hoạt động về vùng nông thôn, mà vẫn tiếp tục mở nhiều đợt tiến công khi địch đã chuyển sang phản công quyết liệt và quan trọng là yếu tố bất ngờ không còn nữa. Đây là bài học sâu sắc về chỉ đạo chiến lược. Phải mất một thời gian khá dài sau đó, bằng tinh thần chiến đấu vô cùng quả cảm anh dũng, tìm ra muôn vàn phương thức để trụ bám đánh địch, quân và dân ta mới từng bước phục hồi cơ sở cách mạng và thế trận vùng nông thôn, đưa cách mạng vượt qua thời kỳ khó khăn, tiếp tục giữ vững thế tiến công.

Quán triệt tư tưởng chiến lược tiến công trong điều kiện lấy ít địch nhiều, vấn đề quan trọng là phải chọn đúng hướng tiến công, nhất là hướng tiến công chiến lược. Trên cơ sở biết được tình hình mạnh, yếu của địch, ông cha ta luôn quán triệt tư tưởng tránh chỗ mạnh mà đánh chỗ yếu, đánh chỗ mềm mà không đánh chỗ cứng. Chỗ thực hay chỗ cứng là những nơi địch phòng bị chặt chẽ, khó tiến công hơn. Chỗ hư hay chỗ mềm là những nơi rất hiểm yếu nhưng địch lại sơ hở, không đề phòng mà ta có thể đánh bất ngờ giành thắng lợi, tạo nên rung động thế trận của địch khiến cho những chỗ mạnh, chỗ cứng hơn có liên quan của địch trở thành dễ, thành yếu, thành mềm. Ông cha ta có kinh nghiệm tránh tiến công vào các thành lũy hoặc nơi địch phòng ngự kiên cố, mà thường “đánh chỗ không có thành, công chỗ không có lũy, chiến chỗ không có trận”, đánh vào lúc quân địch không phòng bị hoặc lúc chúng đang trong tình trạng mệt mỏi, khủng hoảng tinh thần. Phùng Hưng bất ngờ chuyển mục tiêu tiến công vào thành Tống Bình; Lê Lợi bất ngờ chuyển hướng chiến lược vào Nghệ An... là những điển hình về chuyển hướng tiến công chiến lược đúng đắn. Trong các trận đánh có tính chất quyết định, tùy theo hoàn cảnh và đối tượng cụ thể, mỗi vị tướng đều có cách chọn mục tiêu tiến công khác nhau. Khi thì chọn ngay hướng tiến công chủ yếu, vào đạo quân chủ yếu và bộ thống soái của địch (Lý Thường Kiệt và Nguyễn Huệ); khi thì công kích vào hướng địch yếu trước, rồi mới đến đạo quân mạnh nhất của địch (Trần Hưng Đạo, Lê Lợi và Nguyễn Trãi). Ngoài những trận tiến công tiêu diệt những đạo quân tinh nhuệ và quan trọng, ông cha ta còn đánh vào các đạo quân vận tải lương thảo - hậu cần, các căn cứ, kho tàng quan trọng của địch nhằm cắt đứt “dạ dày” địch, khiến chúng lâm vào hoàn cảnh khốn đốn.

Trong Cách mạng Tháng Tám năm 1945, ở giai đoạn trước Tổng khởi nghĩa, Đảng ta đã chọn hướng nông thôn để phát động khởi nghĩa từng phần và chiến tranh du kích. Khi thời cơ đến, Đảng lại chọn hướng chính của cuộc tổng khởi nghĩa toàn dân là đánh vào thành thị, nhất là thủ đô và các thành phố lớn, do đó đã nhanh chóng làm cho quân địch bị tê liệt, tan rã. Trong 30 năm chiến tranh cách mạng (1945-1975), cùng với tiến công địch rộng khắp, liên tục ở mọi quy mô, vào những thời điểm quan trọng, trên cơ sở so sánh lực lượng và thế bố trí lực lượng giữa ta và địch, Đảng ta tổ chức nhiều chiến dịch lớn đánh vào những nơi rất hiểm yếu nhưng địch lại sơ hở, không đề phòng, mà ta có thể đánh bất ngờ giành thắng lợi, tạo nên rung động thế trận của địch, khiến cho những chỗ mạnh hơn có liên quan của địch trở thành dễ, thành yếu để ta tiếp tục những đòn tiến công tiếp theo.

Từ nguyên tắc này, hướng tiến công chiến lược được Đảng lựa chọn thường là nơi có thể phát huy được thế mạnh của ta, kiềm chế và phá được thế mạnh của địch, làm cho lực lượng nhỏ với vũ khí trang bị có hạn của ta có thể đánh thắng lực lượng lớn, vũ khí trang bị tốt hơn của địch. Trong kháng chiến chống thực dân Pháp, ngoài một số chiến dịch ở đồng bằng, trung du, chúng ta thường chọn vùng rừng núi là địa bàn địch bộc lộ nhiều sơ hở, khó chi viện, ứng cứu lẫn nhau, đồng thời cũng là địa bàn thuận lợi để phát huy cách đánh sở trường của bộ đội ta để mở những cuộc tiến công lớn, làm xoay chuyển cục diện chiến tranh. Thực tiễn cho thấy, chọn hướng, mục tiêu tiến công phù hợp, đánh đúng thời cơ thì lực lượng dù nhỏ cũng phát huy được sức mạnh, đạt được hiệu quả to lớn. Ngược lại chọn hướng tiến công không phù hợp với thực lực của ta và thế bố trí lực lượng giữa ta và địch trên chiến trường đều không mang lại hiệu quả thì thậm chí sẽ bị tổn thất lớn về lực lượng. Từ sau chiến dịch Biên giới (1950) đến giữa năm 1951, quân và dân ta liên tiếp mở ba chiến dịch ở trung du và đồng bằng Bắc Bộ (Trần Hưng Đạo, Hoàng Hoa Thám, Quang Trung), nhưng cả ba chiến dịch đều không đạt mục đích, yêu cầu chiến lược đề ra. Nguyên nhân chính là do chọn hướng tiến công không đúng. Đây là bài học sâu sắc trong chỉ đạo chiến lược.

Kinh nghiệm cho thấy, để chọn hướng, mục tiêu tiến công đúng đắn, đòi hỏi chúng ta phải có tầm nhìn chiến lược bao quát cục diện chiến trường, phải nắm chắc mục tiêu, đối tượng tác chiến, phân tích cụ thể những chỗ mạnh, chỗ yếu của cả địch và ta; khi tiến công phải chuẩn bị đầy đủ, phải thực hiện nghi binh, lừa địch, làm cho địch bị bất ngờ về cả hướng, mục tiêu, thời gian và lực lượng tiến công. Trong kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, việc chọn hướng (khu vực) và mục tiêu tiến công đều dựa trên căn cứ so sánh tương quan lực lượng giữa ta và địch về cả chiến lược và chiến dịch. Khởi đầu cuộc kháng chiến, ta phát động phong trào Đồng khởi ở một số vùng nông thôn, sau đó phát triển thành chiến tranh ra khắp toàn miền, cả ở vùng núi và đồng bằng. Từ năm 1964 đến năm 1967, ta thường mở các chiến dịch tiến công địch ở địa bàn rừng núi hoặc vùng giáp ranh. Đến đầu năm 1968, đồng thời với các địa bàn trên, ta chọn đô thị, nhất là các đô thị lớn làm hướng tiến công chiến lược. Tiếp đó, năm 1972, ta chọn tuyến phòng ngự cơ bản của địch để mở ba chiến dịch tiến công lớn. Trong các chiến dịch tiến công tổng hợp đánh phá chương trình “bình định”, ta đã chọn đúng hướng để mở mảng, mở vùng là khu vực đồng bằng đông dân cư, nơi có tầm quan trọng chiến lược đối với cả phía ta và địch. Đặc biệt, trong cuộc Tổng tiến công và nổi dậy mùa Xuân năm 1975, nhờ biết chọn hướng rừng núi Tây Nguyên, chọn đúng “điểm huyệt” là Buôn Ma Thuột, nơi có vị trí chiến lược quan trọng để mở đầu cho cuộc tổng tiến công; đồng thời, thực hiện xuất sắc việc nghi binh chiến dịch lừa địch, ta đã nhanh chóng chia cắt, phá vỡ thế chiến lược của địch, làm rung động toàn bộ hệ thống phòng thủ của chúng, mở ra bước ngoặt quyết định kết thúc chiến tranh.

4. Phối hợp tác chiến chặt chẽ, linh hoạt giữa lực lượng tại chỗ với lực lượng cơ động của chủ lực; kết hợp đánh nhỏ, đánh phân tán, du kích với đánh lớn, đánh tập trung, chính quy

Trong khởi nghĩa cũng như trong kháng chiến chống ngoại xâm, trên cơ sở phát huy sức mạnh cả nước đánh giặc, dân tộc ta có kinh nghiệm tổ chức và sử dụng lực lượng chiến đấu rất độc đáo, sáng tạo. Tuy mỗi thời có khác nhau về tên gọi và tổ chức, nhưng việc xây dựng lực lượng vũ trang đều theo cách thức xây dựng nhiều thứ quân để huy động được nhân dân tham gia trực tiếp chiến đấu. Với cách tổ chức lực lượng như vậy, trong kháng chiến, dân tộc ta vừa thực hiện tác chiến tại chỗ kết hợp với lực lượng cơ động; kết hợp đánh nhỏ, đánh phân tán, du kích của lực lượng tại chỗ với cách đánh lớn, đánh tập trung, chính quy của quân chủ lực, tạo nên sức mạnh to lớn đánh bại các đạo quân xâm lược hung bạo. Lực lượng tác chiến tại chỗ, trong thời kỳ cổ, trung đại, bao gồm quân ở các địa phương và dân binh (thổ binh, hương binh) có trách nhiệm giữ các lộ, các huyện và các thành quan trọng. Phạm vi tác chiến gồm:

Thứ nhất, tác chiến tại chỗ của lực lượng dân binh và dân chúng vũ trang tại các làng xã, chiến đấu bảo vệ quê hương, làng, bản.

Thứ hai, tác chiến trong vùng của một bộ phận quân chủ lực và dân binh trong từng lộ, từng huyện. Đó là sự kết hợp chặt chẽ của tác chiến làng xã trên toàn lộ, toàn huyện với tác chiến cơ động của quân chủ lực trên địa bàn tương ứng.

Thời hiện đại, lực lượng tác chiến tại chỗ thường là các đơn vị của lực lượng địa phương, bao gồm dân quân, tự vệ, bộ đội địa phương (có thể được tăng cường bộ đội chủ lực), được bố trí trên từng khu vực (địa bàn tỉnh, thành phố, quận, huyện, xã, phường...), có nhiệm vụ dựa vào thế trận chiến tranh nhân dân thực hành đánh địch ở mọi nơi, mọi lúc, tiêu hao và tiêu diệt từng bộ phận sinh lực địch, bảo vệ địa phương, bảo vệ căn cứ địa; căng kéo lực lượng địch, tạo điều kiện cho lực lượng cơ động đánh lớn. Lực lượng tác chiến cơ động chủ lực (hay còn gọi là du quân, đại quân) chủ yếu là quân chủ lực của triều đình (gồm bộ binh, thủy binh, kỵ binh, tượng binh), làm nhiệm vụ cơ động trong cả nước, phối hợp với lực lượng tại chỗ thực hiện các trận đánh lớn. Thời hiện đại, lực lượng cơ động là bộ phận của bộ đội chủ lực trực thuộc Bộ Quốc phòng và quân khu, thực hiện nhiệm vụ tác chiến trên chiến trường cả nước, trên mỗi vùng chiến lược (mặt trận) hoặc địa bàn mỗi quân khu, có nhiệm vụ thực hiện các chiến dịch, các trận đánh lớn, làm chuyển biến cục diện chiến trường. Phương thức tác chiến của quân chủ lực, thường có nhiều quân, binh chủng tham gia, cơ động linh hoạt, phối hợp chặt chẽ với lực lượng tại chỗ, đánh địch tại các địa điểm và thời điểm quan trọng hoặc quyết định.

Trong chỉ đạo tác chiến, tùy theo so sánh tương quan lực lượng giữa ta và địch, trong từng thời gian và không gian cụ thể, sự phối hợp tác chiến giữa lực lượng tại chỗ với lực lượng chủ lực cơ động luôn được dân tộc ta vận hành linh hoạt, sáng tạo, tạo nên sức mạnh to lớn đánh bại các đạo quân xâm lược lớn mạnh. Để thực hiện chiến lược “tiên phát chế nhân”, nhà Lý đã phối hợp chặt chẽ giữa mũi tiến công của lực lượng tại chỗ ở vùng biên giới với mũi tiến công của quân chủ lực triều đình; khi rút về lập phòng tuyến chặn giặc ở Như Nguyệt thì thực hiện phương thức chiến tranh của quân chủ lực ở phía trước phối hợp chặt chẽ với phương thức tiến hành chiến tranh của quần chúng có vũ trang tại chỗ ở phía sau. Nhà Trần, nhờ có lực lượng tại chỗ mạnh, rộng khắp nên đã thực hiện thành công chiến thuật tiêu hao, tiêu diệt, kìm bước tiến quân của kẻ thù, tạo điều kiện cho quân chủ lực rút lui chiến lược. Khi thực hành phản công chiến lược thì phối hợp chặt chẽ tất cả lực lượng. Trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược (1945-1975), lực lượng tại chỗ và lực lượng cơ động tuy có vai trò, vị trí, nhiệm vụ riêng nhưng lại có sự phối hợp chặt chẽ, tương hỗ và thúc đẩy lẫn nhau trong thế trận chiến tranh nhân dân. Lực lượng tại chỗ đông đảo, có mặt khắp nơi là điều kiện để ta thực hiện nhiệm vụ kìm chân địch, giam chân địch ở mọi nơi, làm cho địch bị động, phân tán đối phó, bị hao mòn lực lượng, bộc lộ những sơ hở, yếu kém, tạo thời cơ cho bộ đội chủ lực của ta tiến hành những đòn chiến lược, mở rộng vùng giải phóng và căn cứ địa - hậu phương, giành đất, giành dân làm thay đổi hẳn so sánh lực lượng giữa ta và địch, tạo đà cho chiến tranh nhân dân địa phương, cho lực lượng tại chỗ tiếp tục phát triển. Về mặt chiến lược, tác chiến tại chỗ còn là phương thức hoạt động của quân và dân ta nhằm chống phá âm mưu “bình định”, chiếm đất, dồn dân của địch, tiêu diệt từng phần đội quân xâm lược. Do đó, nó không đơn thuần là tác chiến quân sự mà còn kết hợp chặt chẽ giữa đấu tranh quân sự, chính trị và binh vận. Ngoài ra, lực lượng tác chiến tại chỗ còn đảm nhiệm vai trò chuẩn bị chiến trường, phối hợp tác chiến với quân chủ lực trong các cuộc tổng tiến công chiến lược và các chiến dịch, trận đánh.

Thực tiễn lịch sử chống ngoại xâm của dân tộc cho thấy, cả hai lực lượng đó đều có vị trí rất quan trọng trong thế trận toàn dân đánh giặc. Không có lực lượng tại chỗ thực hiện nhiệm vụ tiêu hao, phân tán, căng kéo, giam chân địch và cùng phối hợp tác chiến, thì lực lượng chủ lực cơ động không có được điều kiện, chỗ dựa vững chắc để tập trung lực lượng đánh lớn và giành được thắng lợi; ngược lại, không có lực lượng chủ lực cơ động mạnh, giáng những đòn tiêu diệt lớn, tạo điều kiện cho lực lượng tại chỗ phát triển thì không thể tạo ra được những bước ngoặt lớn, quyết định, làm xoay chuyển cục diện chiến trường, cục diện chiến tranh. Đó là mối quan hệ chặt chẽ, hỗ trợ, thúc đẩy lẫn nhau vì một mục đích chung là tiêu diệt địch, giải phóng dân tộc. Do đó, việc coi trọng xây dựng và tổ chức phối hợp tác chiến linh hoạt giữa hai lực lượng tại chỗ và chủ lực cơ động là một yêu cầu khách quan trong khởi nghĩa và chiến tranh nhân dân của dân tộc ta. Thực tiễn chỉ rõ, có những triều đại (như triều Hồ thế kỷ XV, triều Nguyễn thế kỷ XIX) chỉ đơn thuần dựa vào quân đội tập trung, phạm sai lầm trong chỉ đạo chiến lược nên bị thất bại nhanh chóng.

Gắn với nghệ thuật tổ chức, phối hợp tác chiến giữa các lực lượng, dân tộc ta còn thực hành tiến công địch bằng nhiều cách đánh khác nhau, song tựu trung có hai phương thức tác chiến cơ bản: đánh nhỏ, đánh phân tán, du kích và đánh lớn, đánh tập trung, chính quy. Điều đặc biệt là trên cơ sở so sánh tương quan lực lượng giữa ta và địch và tùy vào từng thời điểm cụ thể mà ông cha ta quyết định sử dụng cách đánh nào cho phù hợp mà vẫn giành được thắng lợi, đồng thời luôn biết vận hành, kết hợp chặt chẽ, tài tình, linh hoạt cả hai cách đánh đó, tạo nên sức mạnh tổng hợp chiến thắng mọi kẻ thù xâm lược. Đánh phân tán, đánh nhỏ, du kích là cách đánh của đông đảo quần chúng vũ trang ở địa phương hoặc một bộ phận quân chủ lực hoạt động lẻ, đánh địch thường xuyên, khắp nơi. Có thời kỳ nó được đưa lên thành lối đánh chủ đạo của cả quân chủ lực và lực lượng tại chỗ như trong kháng chiến chống Tần (218-208 Tr.CN), kháng chiến chống Lương của Triệu Quang Phục (547-550). Đó là sử dụng cách đánh nhỏ, đánh lén, đánh ban đêm, tiêu hao dần lực lượng địch, cộng nhiều thắng lợi nhỏ thành thắng lợi lớn, làm cho địch khốn quẫn, sức cùng chí nản, cuối cùng phải chấp nhận thất bại bằng một trận phản công chiến lược của ta. Thời Trần, cách đánh nhỏ, đánh phân tán của các đội dân binh cùng dân chúng đã làm quân Mông - Nguyên nhanh chóng mất sức tiến công. Cách đánh phân tán, đánh nhỏ, du kích còn được dân tộc ta sử dụng rất hiệu quả trong thời kỳ đầu của các cuộc khởi nghĩa hoặc chiến tranh bảo vệ Tổ quốc, khi mà tương quan lực lượng giữa dân tộc ta với quân địch quá chênh lệch, lực lượng vũ trang - quân chủ lực chưa được xây dựng hoàn thiện, kém địch về cả số lượng, trang bị vũ khí, thậm chí còn kém hơn địch về kinh nghiệm chiến đấu.

Trong khởi nghĩa vũ trang và chiến tranh cách mạng, dưới sự lãnh đạo của Đảng, đánh nhỏ, đánh du kích không chỉ là một vấn đề chiến lược quân sự mà còn là một vấn đề chiến lược cách mạng. Đó là cách đánh giặc của dân tộc nhỏ nhằm chống lại ách thống trị thực dân và đánh bại chiến tranh xâm lược của đế quốc. Đó là cách đánh dựa vào tinh thần anh dũng, mưu trí, sáng tạo của quần chúng nhân dân, dân quân tự vệ, bộ đội địa phương và những bộ phận chủ lực hoạt động phân tán. Thường dùng hành động bất ngờ, linh hoạt, “lai vô ảnh, khứ vô tung”, đánh nhanh chuyển nhanh, khi phân tán, lúc tập trung, luôn luôn giữ quyền chủ động đánh địch khắp mọi nơi, mọi lúc, tận dụng mọi thứ vũ khí và đánh bằng mọi hình thức nhằm tiêu hao dần sinh lực địch, khiến cho chúng luôn trong tình trạng căng thẳng đối phó, ăn không ngon, ngủ không yên, tinh thần và ý chí chiến đấu bị suy sụp. Với muôn vàn phương thức đánh giặc độc đáo, sáng tạo, bằng tập kích, phục kích, bắn tỉa, quấy rối, ngăn chặn, đánh chông mìn, cạm bẫy, “độn thổ “, “độn thủy”, bẫy đá, đánh bằng “ong bò vẽ”... nghệ thuật “lấy nhỏ đánh lớn”, “lấy ít địch nhiều”, “lấy đoản binh chế trường trận” của ông cha được quân và dân ta phát triển lên một tầm cao mới.

Trên cơ sở chiến tranh du kích phát triển rộng khắp, chiến tranh nhân dân địa phương hình thành, phát triển và được tổ chức ngày càng chặt chẽ. Khắp trong vùng địch và xung quanh địch, hầu như làng nào, huyện nào, tỉnh nào cũng có du kích hoạt động. Trong kháng chiến chống thực dân Pháp, quán triệt tư tưởng phải biến mỗi căn nhà thành một ổ đề kháng, mỗi khu phố, mỗi làng xã thành một pháo đài chiến đấu, quân và dân ta đã xây dựng thành công hàng ngàn làng xã chiến đấu, đội du kích, đội tự vệ. Dựa vào thế trận này, ta đã chủ động đánh bại các đợt tiến công, càn quét của địch, góp phần phá tan âm mưu chiếm đất, giành dân của chúng. Trong kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, trên các địa phương miền Nam, ta đã xây dựng được hàng ngàn làng xã, ấp chiến đấu; nơi có điều kiện địa hình thuận lợi, nhân dân còn dựa vào cả lòng đất để xây dựng địa đạo kiên cố, hiểm hóc, nhằm duy trì chiến đấu lâu dài. Ngoài hình thức tổ chức làng xã, địa đạo chiến đấu, khi đế quốc Mỹ đưa quân vào miền Nam, với phương châm “tìm Mỹ mà đánh, gặp Mỹ là diệt”, “bám thắt lưng địch mà đánh”, quân và dân các địa phương đã chủ động xây dựng hệ thống “vành đai du kích diệt Mỹ” nhằm bao vây, tiến công địch ngay tại căn cứ xuất phát hành quân của chúng. Cách đánh trên vành đai thường là kết hợp nhiều hình thức phong phú, kết hợp ba mũi giáp công, kết hợp tác chiến tập trung với tác chiến phân tán nhỏ lẻ; kết hợp tác chiến bên ngoài với sử dụng lực lượng đặc công thọc sâu vào bên trong, đánh sâu, đánh hiểm, đánh bất ngờ, nhằm tiêu diệt sinh lực cấp cao của chúng như sở chỉ huy, các căn cứ huấn luyện, đào tạo, các căn cứ phương tiện chiến tranh như sân bay, quân cảng, trận địa pháo và hệ thống kho tàng. Với nghệ thuật tổ chức chiến đấu sáng tạo cả về thế trận và cách đánh, vành đai du kích diệt Mỹ thực sự đã phát huy sức mạnh ghìm địch, tiêu hao, tiêu diệt nhiều sinh lực và phương tiện chiến tranh của chúng, giữ vững thế trận chiến tranh nhân dân, tạo thời cơ và địa bàn thuận lợi cho các đơn vị bộ đội chủ lực tập trung của ta cơ động tiến công địch. Cả thực dân Pháp và đế quốc Mỹ đã dùng trăm phương ngàn kế vô cùng thâm độc nhằm chống và loại trừ chiến tranh du kích của ta, nhưng chúng đều bất lực.

Tuy nhiên, nếu chỉ giới hạn ở tầm chiến thuật thì không thể đạt được mục đích cao nhất của chiến tranh là tiêu diệt lớn lực lượng vũ trang địch, giành thắng lợi hoàn toàn. Trong lịch sử dân tộc cũng có nhiều cuộc khởi nghĩa nhỏ lẻ mang tính địa phương, do không mở rộng địa bàn và không có đủ lực lượng để tiến lên tác chiến lớn nên đã bị địch đàn áp. Vì vậy, gắn liền với hình thức đánh phân tán, đánh nhỏ, du kích, dân tộc ta ngày càng nâng cao nghệ thuật đánh lớn, đánh tập trung, chính quy. Đó là phương thức hoạt động của quân chủ lực, có nhiều binh chủng, quân chủng tham gia (có thời kỳ chủ yếu do bộ binh đảm nhiệm), cơ động trên phạm vi cả nước, tổ chức các trận đánh, các chiến dịch lớn, tạo điều kiện thúc đẩy các lực lượng nhỏ hoạt động có hiệu quả, đánh địch ở khắp nơi; đồng thời, phối hợp với lực lượng tác chiến tại chỗ thực hành những đòn tiêu diệt chiến lược, có ý nghĩa quyết định chiến tranh. Trong nhiều cuộc chiến tranh giải phóng dân tộc và bảo vệ Tổ quốc, do tương quan lực lượng ban đầu, quy luật giành thắng lợi của dân tộc ta là phải đi từ đánh nhỏ, đánh phân tán, du kích, rồi tiến lên đánh lớn, đánh tập trung, chính quy và kết hợp chặt chẽ, nhịp nhàng hai cách đánh đó.

Lịch sử quân sự dân tộc đã chứng minh rõ hai phương thức đánh nhỏ, đánh phân tán, du kích và đánh lớn, đánh tập trung, chính quy đều có giá trị, tồn tại song song, tác động lẫn nhau, đưa dân tộc ta đến toàn thắng. Trong một số cuộc chiến tranh bảo vệ Tổ quốc, có thời kỳ, cách đánh phân tán, đánh nhỏ, du kích được dân tộc ta đưa lên địa vị chủ yếu hoặc có những lần dựa vào quân đội, ta tổ chức đánh lớn, đánh tập trung ngay từ đầu, giành thắng lợi vang dội (như Ngô Quyền chống quân Nam Hán, Nguyễn Huệ đại phá quân Thanh). Song nhìn chung, trước kẻ thù lớn mạnh, quy luật phổ biến để giành chiến thắng của dân tộc ta là kết hợp chặt chẽ, linh hoạt hai cách đánh đó. Trong cuộc kháng chiến chống Tống lần thứ hai (1075-1077), Lý Thường Kiệt thực hiện đánh tập trung, đánh lớn trước nhằm phá thế trận giặc, sau đó kết hợp đánh nhỏ, đánh tiêu hao với đánh lớn, tạo thế và thời cơ phản công chiến lược. Thời Trần, đánh nhỏ, đánh phân tán của lực lượng tại chỗ buộc quân Mông - Nguyên phải phân tán lực lượng, không phát huy được sở trường, bị hao mòn lực lượng, tạo thời cơ tốt để quân chủ lực của ta thực hành phản công chiến lược, đánh những đòn quyết định như Tây Kết - Hàm Tử, Chương Dương - Thăng Long, Vạn Kiếp, Bạch Đằng... Trong cuộc khởi nghĩa Lam Sơn (1418-1427), khi lực lượng nghĩa quân đã lớn mạnh, trưởng thành, sự kết hợp giữa đánh phân tán với đánh lớn đã xuất hiện và đạt hiệu quả cao trong các trận đánh ở Bồ Đằng, Trà Lân, Tốt Động - Chúc Động, Chi Lăng - Xương Giang...

Trong 30 năm chiến tranh cách mạng (1945-1975), phát triển từ đánh du kích lên tập trung, kết hợp đánh tập trung và đánh du kích với quy mô ngày càng lớn là một kinh nghiệm sáng tạo của Đảng ta. Sức mạnh chiến tranh chính quy bằng các binh đoàn chủ lực luôn được kết hợp chặt chẽ, hiệu quả với phong trào toàn dân đánh giặc, phong trào đấu tranh chính trị và nổi dậy của quần chúng nhân dân trên cả ba vùng chiến lược. Một số nhà bình luận quân sự và học giả nước ngoài, khi nghiên cứu lịch sử Việt Nam hiện đại, thường cho rằng chiến tranh nhân dân đồng nghĩa với chiến tranh du kích. Đó là những nhận thức phiến diện, hoàn toàn trái với thực tế. Trong chỉ đạo chiến lược, Đảng ta không giới hạn ở một phương thức tác chiến nhất định mà luôn thực hiện kết hợp chặt chẽ giữa tác chiến du kích với tác chiến chính quy. Do đó, trong khi phát triển chiến tranh du kích, Đảng ta luôn coi trọng xây dựng bộ đội chủ lực, từng bước hình thành những binh đoàn mạnh, những “quả đấm thép” đủ sức giáng cho địch những đòn tiêu diệt lớn, giành thắng lợi quyết định trên chiến trường. Thực tiễn đã diễn ra đúng như vậy.

6. Kết hợp đấu tranh giữa các mặt trận quân sự, chính trị, ngoại giao và binh vận

Chiến tranh là sự thử thách toàn diện đối với mỗi quốc gia tham chiến. Trong lịch sử chống giặc ngoại xâm của dân tộc, đi đôi với dùng sức mạnh quân sự, tiêu diệt địch trên chiến trường, ông cha ta luôn biết kết hợp chặt chẽ các mặt đấu tranh chính trị, binh vận và ngoại giao, nhằm tạo ra sức mạnh tổng hợp để đánh thắng kẻ thù. Mỗi mặt trận có vai trò, vị trí, tác dụng khác nhau, nhưng cùng thống nhất ở mục đích là tạo ra sức mạnh để giành thắng lợi trong chiến tranh.

Trong mối quan hệ đó, mặt trận quân sự giữ vai trò chủ yếu, là mặt trận quyết liệt nhất, thực hiện tiêu diệt sinh lực, phá huỷ phương tiện chiến tranh, đánh bại ý chí xâm lược của địch; là mặt trận có ý nghĩa quyết định thắng lợi trực tiếp của chiến tranh, tạo đà, tạo thế và lực cho các mặt trận khác phát triển.

Mặt trận chính trị nhằm cổ vũ tinh thần yêu nước, ý chí quật cường của nhân dân, quy tụ sức mạnh đại đoàn kết dân tộc; khơi dậy lòng tự hào và niềm tin chiến thắng, phát huy sức mạnh của tính chính nghĩa, nhằm đánh vào chỗ yếu về chính trị - tinh thần của kẻ xâm lược phi nghĩa; đập tan mọi luận điệu tuyên truyền, xuyên tạc, lừa gạt và chia rẽ của địch, mở rộng và củng cố khối đại đoàn kết toàn dân tộc, làm cho kẻ thù bị cô lập và suy yếu về chính trị, tạo thuận lợi cho các mặt đấu tranh khác.

Mặt trận ngoại giao có ý nghĩa chiến lược quan trọng nhằm đề cao tính chính nghĩa, phát huy thế mạnh của ta, tập hợp lực lượng, dư luận trong nước và trên trường quốc tế đoàn kết và ủng hộ cuộc chiến đấu của nhân dân ta, phản đối chiến tranh, cô lập kẻ thù; đồng thời, triệt để lợi dụng những mâu thuẫn, bế tắc trong hàng ngũ địch, làm cho chúng ngày càng bị phân hoá, cô lập và bị động trên chiến trường, trong nước và thế giới. Vào cuối cuộc chiến tranh, khi kẻ thù đã ở thế thua, thế thất bại, ta chủ động đàm phán với địch nhằm tìm lối thoát trong danh dự cho đối phương, sớm kết thúc cuộc chiến tranh.

Mặt trận binh vận nhằm vận động đánh vào tư tưởng và tinh thần của địch làm tan rã hàng ngũ của đối phương, góp phần quan trọng để hạn chế thấp nhất tổn thất của nhân dân ta trong chiến tranh.

Người mở đầu nghệ thuật “vừa đánh vừa đàm” trong lịch sử quân sự nước ta là Lý Thường Kiệt. Sau khi đánh tan đạo quân Tống ở bờ bắc sông Như Nguyệt, để tiết kiệm sức lực, khỏi tốn xương máu, không đánh mà vẫn đạt được mục đích đuổi kẻ thù ra khỏi bờ cõi, Lý Thường Kiệt đã khôn khéo chủ động mở mặt trận ngoại giao, thuyết phục được Quách Quỳ rút hết quân về nước. Thế kỷ XIII, nhà Trần đã kiên trì thực hiện đấu tranh ngoại giao mềm dẻo, khéo léo suốt cả quá trình trước, trong và sau cuộc kháng chiến chống Mông - Nguyên. Trên cơ sở giành được những thắng lợi quyết định trên mặt trận quân sự, kết hợp với đấu tranh ngoại giao khôn khéo, nhà Trần đã buộc vua Nguyên phải ngừng hẳn cuộc chiến. Thế kỷ XV, cùng với đòn tiến công quân sự, Lê Lợi, Nguyễn Trãi chủ trương “ngã mưu phạt nhi tâm công, bất chiến tự khuất” (ta mưu đánh vào lòng người, không đánh mà thắng). Nguyễn Trãi lên án mạnh mẽ bản chất phi nghĩa, tàn bạo của hành động xâm lược, chỉ ra thế tất yếu, bại vong của giặc Minh, đồng thời nêu cao sự nghiệp chính nghĩa và thế tất thắng của ta. Bằng lập luận chặt chẽ, lời lẽ đanh thép, nghiêm khắc, nhưng rất thấu tình đạt lý, thấm đượm tinh thần nhân đạo, những bức thư dụ hàng của Nguyễn Trãi “có sức mạnh bằng mười vạn quân”, góp phần làm tan rã ý chí chiến đấu của quân xâm lược. Trong tình thế bị bao vây và được nghĩa quân vận động thuyết phục, quân Minh trong nhiều thành nối tiếp nhau hạ vũ khí ra hàng. Đặc biệt, sau khi 10 vạn viện binh của Liễu Thăng bị ta tiêu diệt, quân địch ở thành Đông Quan rơi vào tình thế bị bao vây, đứng trước nguy cơ bị tiêu diệt hoàn toàn. Nhưng với tinh thần nhân văn, đề cao đại nghĩa, tránh tổn thất xương máu không cần thiết và tạo điều kiện ngăn ngừa chiến tranh tiếp diễn, Nguyễn Trãi đã thuyết phục, vận động được tướng giặc Vương Thông cùng khoảng 10 vạn quân đầu hàng. Sau đó, nghĩa quân mở “Hội thề Đông Quan”, buộc quân Minh phải tuyên thệ chấm dứt chiến tranh. Nghĩa quân cấp ngựa, thuyền, lương thảo cho hàng binh nhà Minh về nước trong danh dự với mong muốn “sửa hòa hiếu hai nước, tắt muôn đời chiến tranh”. Thế kỷ XVIII, trong cuộc kháng chiến chống quân Thanh, sau khi giành được thắng lợi quyết định trên mặt trận quân sự, Quang Trung đã giao cho Ngô Thì Nhậm phụ trách đấu tranh ngoại giao mềm dẻo với nhà Thanh, khiến cho vua Càn Long phải ra lệnh bãi binh và công nhận phong vương cho Nguyễn Huệ.

Từ cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX, để làm thất bại âm mưu “dùng người Việt đánh người Việt”, lãnh đạo các phong trào yêu nước chống thực dân Pháp luôn coi trọng kết hợp đấu tranh quân sự với binh vận nhằm lôi kéo, cảm hóa người Việt trong quân đội Pháp đứng vào hàng ngũ kháng chiến, quay súng chống lại kẻ thù. Việc vận động lính tập nhằm khai thác tối đa các điều kiện có sẵn (con người, vũ khí) để đánh địch, tạo ra yếu tố bất ngờ và bất lợi cho kẻ thù là một nét độc đáo của Việt Nam Quang phục hội và Việt Nam Quốc dân đảng. Đường lối đó là sự phát triển tư tưởng của cha ông ta “lấy gậy ông đập lưng ông”, dùng súng giặc giết giặc. Tuy chưa quan niệm được nếu không có cuộc khởi nghĩa của nhân dân thì những cuộc khởi nghĩa đơn độc của binh lính chỉ có thể thất bại mà thôi, nhưng tư tưởng binh vận của các phong trào yêu nước cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX đã góp phần tạo nên một truyền thống binh vận mạnh mẽ ở nước ta, góp phần làm tan rã một khí cụ thống trị chủ yếu của quân thù¹.

Dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, nghệ thuật kết hợp đấu tranh giữa các mặt trận quân sự, chính trị, ngoại giao và binh vận là một vấn đề chiến lược quan trọng trong đường lối cách mạng và đường lối kháng chiến của Đảng. Các mặt đó luôn được Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh kết hợp linh hoạt, nhuần nhuyễn, phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh và từng đối tượng cụ thể. Trong kháng chiến, trên cơ sở nắm bắt được ý đồ xâm lược của kẻ thù, Đảng chủ động thực hiện đấu tranh ngoại giao trước nhằm ngăn chặn hoặc trì hoãn chiến tranh để ta có thêm thời gian chuẩn bị. Khi buộc phải tiến hành chiến tranh để giành, giữ nền độc lập dân tộc, Đảng luôn biết kết hợp nhịp nhàng giữa đấu tranh quân sự, chính trị, ngoại giao và binh vận, tạo nên sức mạnh tổng hợp chiến thắng kẻ thù. Trong kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, tiến công địch bằng ba mũi giáp công (quân sự, chính trị, binh vận) là một hình thức tổ chức độc đáo, sáng tạo của chiến tranh nhân dân Việt Nam. Cùng với động viên, phát huy tinh thần yêu nước của toàn dân tộc kiên cường kháng chiến, trên mặt trận chính trị, Đảng luôn nêu cao sự nghiệp chính nghĩa, thế tất thắng của chiến tranh chính nghĩa; vạch trần tính chất tàn bạo, phi nghĩa, thế thua, thế thất bại của các đội quân xâm lược. Đó là phương pháp địch vận, chiến lược “tâm công” nhằm đánh vào điểm yếu chí cốt của địch là kẻ đi xâm lược, phi nghĩa, nhất định thất bại. Trên cơ sở giành được những thắng lợi quan trọng về quân sự, Đảng mở mặt trận đấu tranh về ngoại giao, binh vận kịp thời, đúng lúc, đúng đối tượng, nhằm phối hợp chặt chẽ với mặt trận quân sự tiến công quân thù, giành thắng lợi trọn vẹn.

Như vậy, nghệ thuật đánh giặc giữ nước của dân tộc ta được hình thành, phát triển gắn liền với các yếu tố địa lý, kinh tế, chính trị, văn hóa - xã hội Việt Nam. Nghệ thuật quân sự Việt Nam đã giải quyết thành công vấn đề “lấy nhỏ thắng lớn”, “lấy ít địch nhiều” ở cả tầm chiến lược, chiến dịch và chiến thuật; luôn quán triệt tư tưởng tích cực chủ động tiến công, nghệ thuật lấy nhỏ đánh lớn, lấy ít địch nhiều, kết hợp chặt chẽ giữa quân sự, chính trị, ngoại giao, binh vận... Nghệ thuật quân sự của dân tộc ta là nghệ thuật toàn dân đánh giặc, đánh địch bằng nhiều lực lượng, bằng mọi thứ vũ khí, trên mọi quy mô, theo nhiều cách đánh vô cùng độc đáo, sáng tạo, linh hoạt, mang đậm dấu ấn tư chất và trí tuệ Việt Nam.