Kỷ niệm 79 năm Quốc khánh nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (2/9/1945-2/9/2024), Tổng Bí thư Tô Lâm có bài viết quan trọng “Chuyển đổi số - Động lực quan trọng phát triển lực lượng sản xuất, hoàn thiện quan hệ sản xuất đưa đất nước bước vào kỷ nguyên mới”.

Chuyên đề “Cách mạng chuyển đổi số để phát triển đất nước trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc Việt Nam” của Báo Nhân Dân phân tích những tư tưởng mới, mang tính đột phá của Tổng Bí thư Tô Lâm về cuộc cách mạng chuyển đổi số, xây dựng phương thức sản xuất số để phát triển lực lượng sản xuất, hoàn thiện quan hệ sản xuất trong kỷ nguyên mới, phân tích những khó khăn, thách thức và sự cần thiết phải có cuộc cách mạng; từ đó, đưa ra những định hướng, giải pháp trong thời gian tới.

Bài 2:

Tăng tốc xây dựng cơ sở dữ liệu, quản trị số tại các bộ, ngành

Đã nhiều năm nay, chị Nguyễn Thị Vân (43 tuổi), nhân viên kế toán của một công ty ở quận Hoàng Mai (Hà Nội) không còn phải chen chúc xếp hàng tại chi cục thuế chờ đến lượt nộp tờ khai và nộp thuế như trước nữa. Chỉ với vài thao tác trên máy tính hoặc điện thoại tại nhà, chị nhanh chóng hoàn tất các thủ tục cần thiết mà cơ quan thuế yêu cầu, tiết kiệm được rất nhiều thời gian và công sức so với trước đây.

“Ngày trước, mỗi lần nộp tờ khai và nộp thuế phải xếp hàng rất đông, thậm chí ai muốn nhanh thì phải qua “cò”, còn không sẽ mất cả buổi mới xong việc được”, chị Vân chia sẻ. Tuy nhiên, kể từ khi ngành thuế triển khai dịch vụ nộp thuế điện tử, đã giúp giảm thiểu đáng kể chi phí và thời gian cho doanh nghiệp, người dân, đồng thời giảm tải cho chi cục thuế, hạn chế tình trạng thất lạc tờ khai.

“Việc thực hiện các thủ tục hành chính thuế giờ thuận tiện hơn rất nhiều. Kê khai thuế có thể làm online qua ứng dụng Hỗ trợ kê khai. Nộp tờ khai trực tiếp trên trang Thuế điện tử. Nộp thuế thì tự động trích tài khoản ngân hàng để chuyển vào kho bạc của chi cục thuế mà không cần phải đến tận nơi”, chị Vân cho biết. Điều đáng nói là tất cả các dịch vụ đều có thể thực hiện 24/7 và chỉ mất rất ít thời gian.

“Ngày trước, mỗi lần nộp tờ khai và nộp thuế phải xếp hàng rất đông, thậm chí ai muốn nhanh thì phải qua “cò”, còn không sẽ mất cả buổi mới xong việc được”

“Việc thực hiện các thủ tục hành chính thuế giờ thuận tiện hơn rất nhiều. Kê khai thuế có thể làm online.

Chị Nguyễn Thị Vân, nhân viên kế toán của một công ty ở quận Hoàng Mai (Hà Nội)

Có chung trải nghiệm về những lợi ích mà việc triển khai các dịch vụ công trực tuyến mang lại, chị Nguyễn Thị Nhâm (33 tuổi, huyện Thanh Oai, Hà Nội) tâm sự, trước đây khi làm thủ tục khám, chữa bệnh tại bệnh viện, chị thường phải mang theo rất nhiều loại giấy tờ như chứng minh thư, thẻ bảo hiểm y tế, sổ khám chữa bệnh… Nhưng giờ với tài khoản định danh diện tử, chị chỉ cần mang theo duy nhất chiếc điện thoại có cài đặt ứng dụng VNeID, trong đó đã tích hợp các loại giấy tờ tùy thân cần thiết.

“Kể cả việc thanh toán phí khám, chữa bệnh tôi cũng sử dụng bằng hình thức trực tuyến không dùng tiền mặt, tiết kiệm rất nhiều thời gian và vô cùng thuận tiện”, chị Nhâm hài lòng chia sẻ. Ngoài ra, qua tìm hiểu, chị cho biết ứng dụng VNeID còn rất thuận lợi cho người dân trong thực hiện một số thủ tục hành chính khác như đăng ký thường trú, tạm trú, tạm vắng, khai báo y tế, tố giác tội phạm…

Những chia sẻ của chị Vân và chị Nhâm đã phản ánh phần nào những kết quả tích cực, đáng ghi nhận của công cuộc chuyển đổi số mà Đảng, Nhà nước và Chính phủ đã và đang thúc đẩy triển khai trong thời gian qua.

Trong bài viết về chuyển đổi số mới đây, Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh, thực tiễn đang đặt ra yêu cầu phải có một cuộc cách mạng với những cải cách mạnh mẽ, toàn diện để điều chỉnh quan hệ sản xuất, tạo động lực mới cho phát triển. Đó là cuộc cách mạng chuyển đổi số, ứng dụng khoa học công nghệ nhằm tái cấu trúc quan hệ sản xuất phù hợp với sự tiến bộ vượt bậc của lực lượng sản xuất.

Theo Tổng Bí thư, trong kỷ nguyên chuyển đổi số, quan hệ sản xuất có những biến đổi sâu sắc, đặc biệt là trong hình thức sở hữu và phân phối tư liệu sản xuất số. Sự thay đổi trong quan hệ sản xuất sẽ tác động mạnh đến kiến trúc thượng tầng, mở ra phương thức mới trong quản trị xã hội, tạo ra những công cụ mới trong quản lý nhà nước, làm thay đổi căn bản cách thức tương tác giữa nhà nước và công dân, giữa các tầng lớp xã hội.

Thực tiễn chuyển đổi số quốc gia thời gian qua đã minh chứng rõ nét cho nhận định nêu trên của người đứng đầu Đảng khi quá trình chuyển đổi diễn ra mạnh mẽ, quyết liệt, đặc biệt là trong các bộ, ngành, với mục tiêu xây dựng chính phủ điện tử và tiến tới chính quyền số, mang lại kết quả thực chất hơn cho doanh nghiệp, người dân.

Dữ liệu - tư liệu sản xuất quan trọng trong kỷ nguyên số

Trong kỷ nguyên chuyển đổi số, dữ liệu được xác định đóng vai trò quan trọng và là yếu tố cốt lõi. Chưa bao giờ vấn đề dữ liệu số nhận được sự quan tâm và được chú trọng phát triển trong cả cơ quan quản lý nhà nước và doanh nghiệp như hiện nay.

Nói về vai trò của dữ liệu, bài viết của Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh, dữ liệu trở thành “một tài nguyên, trở thành tư liệu sản xuất quan trọng”. Thực tiễn chuyển đổi số thời gian qua đã chứng minh nhận định của người đứng đầu Đảng là hoàn toàn chính xác và có cơ sở.

Trong báo cáo đánh giá chuyển đổi số quốc gia nửa đầu năm 2024, Bộ Thông tin và Truyền thông, cơ quan thường trực của Ủy ban Quốc gia về chuyển đổi số cho biết, nhìn lại hơn 4 năm triển khai Chương trình chuyển đổi số quốc gia, cơ sở pháp lý về cơ sở dữ liệu đã có bước tiến vượt bậc.

Xác định dữ liệu là nguồn tài nguyên mới, là yếu tố then chốt cho chuyển đổi số quốc gia, tạo ra giá trị mới thúc đẩy phát triển kinh tế-xã hội, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia và phục vụ lợi ích người dân, ngày 2/2/2024, Phó Thủ tướng Trần Lưu Quang đã ký Quyết định số 142/QĐ-TTg phê duyệt Chiến lược dữ liệu quốc gia đến năm 2030.

Trong đó, thống nhất một số quan điểm: xây dựng nền hành chính chủ động tương tác với người dân, doanh nghiệp dựa trên dữ liệu; chuyển đổi nhận thức từ tra cứu dữ liệu sang chia sẻ, tích hợp, tái sử dụng dữ liệu, từ sở hữu riêng dữ liệu sang chia sẻ dữ liệu sử dụng chung và cùng hưởng các lợi ích mà dữ liệu mang lại; thị trường dữ liệu là yếu tố đột phá; từng bước tạo lập và thúc đẩy mở thị trường dữ liệu; lấy thị trường dữ liệu làm động lực phát triển dữ liệu…

Chiến lược đề ra các mục tiêu cụ thể, phấn đấu đến năm 2030, 100% các Trung tâm dữ liệu quốc gia, Trung tâm dữ liệu vùng, khu vực, Trung tâm cấp quốc gia về lưu trữ dữ liệu lớn và tính toán hiệu năng cao trên cả nước được bảo đảm kết nối thành công, tạo thành một mạng lưới chia sẻ năng lực tính toán, xử lý dữ liệu lớn phục vụ cho phát triển kinh tế-xã hội, văn hóa của đất nước…

Trên cơ sở những quan điểm chỉ đạo của Chính phủ, thời gian qua, các bộ, ngành đã có nhiều nỗ lực để phát triển dữ liệu số, nhằm đáp ứng nhu cầu chuyển đổi số và cải thiện hiệu quả quản lý, cung cấp dịch vụ công.

Chính phủ đã xác định 10 cơ sở dữ liệu quốc gia và giao cho các bộ, ngành chủ quản xây dựng. Nếu trước năm 2020 chỉ có cơ sở dữ liệu quốc gia về đăng ký doanh nghiệp được đưa vào vận hành, thì đến nay các cơ sở dữ liệu quốc gia quan trọng như dân cư, bảo hiểm đã hoàn thành. Ngoài ra, các cơ sở dữ liệu khác cũng đang gấp rút hoàn thiện.

Bộ Công an đã triển khai hệ thống cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, đóng vai trò làm nền tảng cho các hoạt động hành chính và quản lý dân cư. Hệ thống giúp đơn giản hóa thủ tục hành chính và nâng cao tính chính xác trong quản lý.

Tính đến tháng 6/2024, cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư đã kết nối và chia sẻ dữ liệu cho 18 bộ, ngành, 63 địa phương, 4 doanh nghiệp.

Bộ Tài nguyên và Môi trường được giao xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về đất đai nhằm phục vụ công tác theo dõi thông tin, quy hoạch, giám sát sử dụng tài nguyên đất đai và bảo đảm tính minh bạch trong quản lý quản lý đất đai trên cả nước. Tính đến cuối tháng 7/2023, tất cả 63/63 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương đã và đang triển khai xây dựng cơ sở dữ liệu đất đai, trong đó có 219/705 đơn vị hành chính cấp huyện đã hoàn thành việc xây dựng cơ sở dữ liệu địa chính và đưa vào quản lý, vận hành, khai thác và sử dụng.

Đáng chú ý, về kết nối chia sẻ dữ liệu, Bộ Thông tin và Truyền thông cho biết, nếu như trước năm 2020 chưa có hệ thống thông tin nào kết nối tới nền tảng tích hợp và chia sẻ dữ liệu quốc gia (NDXP), thì đến nay đã có 29 hệ thống thông tin cung cấp dịch vụ và 95 đầu mối kết nối để khai thác dịch vụ được chia sẻ. Hầu hết các bộ, ngành và địa phương đều đã có nền tảng tích hợp và chia sẻ dữ liệu cấp bộ, tỉnh để chia sẻ dữ liệu nội bộ.

Nhận thức sâu sắc vai trò then chốt của dữ liệu trong kỷ nguyên chuyển đổi số, Chính phủ đã khẩn trương xây dựng và đang trình Quốc hội xem xét, cho ý kiến đối với dự án Luật Dữ liệu tại Kỳ họp thứ 8. Một trong những mục đích ban hành luật là nhằm thúc đẩy hình thành thị trường dữ liệu, hỗ trợ phát triển sản phẩm dịch vụ dựa trên dữ liệu, các giao dịch thương mại trên môi trường số được thường xuyên, liên tục, an toàn và minh bạch hơn. Đồng thời, hình thành và từng bước mở rộng kho dữ liệu tổng hợp, kho dữ liệu mở để người dân, doanh nghiệp khai thác, sử dụng phục vụ sáng tạo, triển khai các ngành nghề, lĩnh vực kinh doanh mới góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế số và xây dựng xã hội số.

Có thể nói, trong bối cảnh chuyển đổi số đã trở thành xu hướng không thể đảo ngược và đang diễn ra mạnh mẽ trên tất cả các lĩnh vực của đời sống kinh tế-xã hội, dữ liệu ngày càng chứng tỏ vai trò là một tài nguyên, một tư liệu sản xuất quan trọng, đúng như Tổng Bí thư Tô Lâm đã khẳng định.

Dữ liệu cung cấp thông tin chính xác, kịp thời và toàn diện để hỗ trợ ra quyết định. Với dữ liệu đầy đủ, chính phủ và các doanh nghiệp có thể đưa ra các quyết định nhanh chóng và hiệu quả hơn, từ đó cải thiện dịch vụ, nâng cao trải nghiệm của người dân, phân bổ hợp lý tài nguyên, tránh lãng phí.

Dữ liệu là cơ sở để phát triển các công nghệ tự động hóa và trí tuệ nhân tạo (AI), giúp các tổ chức có thể tự động hóa các quy trình, giảm thiểu sai sót và tăng hiệu suất làm việc, từ đó tiết kiệm thời gian và chi phí.

Đồng thời, dữ liệu lịch sử và dữ liệu thời gian thực cũng có thể được sử dụng để phân tích và dự báo xu hướng trong các lĩnh vực như kinh tế, y tế, giao thông, môi trường..., trên cơ sở đó chính phủ và doanh nghiệp có thể chuẩn bị trước và ứng phó nhanh chóng với những thay đổi…

Như vậy, trong quá trình chuyển đổi số, dữ liệu là tài sản cốt lõi, giúp xây dựng nên một nền kinh tế số, xã hội số và chính phủ số, từ đó thúc đẩy sự phát triển của quốc gia trong kỷ nguyên công nghệ.

Bảo đảm an ninh thông tin là yếu tố then chốt quyết định thành công của chuyển đổi số

Bên cạnh những thành tựu, kết quả nổi bật nêu trên, trong bài viết về chuyển đổi số, Tổng Bí thư Tô Lâm cho rằng, công tác cải cách hành chính, chuyển đổi số, xây dựng chính quyền điện tử, chính quyền số ở nước ta vẫn còn một số hạn chế.

Theo đó, vẫn tồn tại những thủ tục hành chính rườm rà, lạc hậu, qua nhiều khâu, nhiều cửa, mất nhiều thời gian, công sức của người dân và doanh nghiệp, dễ nảy sinh tham nhũng vặt, cản trở phát triển.

“Việc kết nối, chia sẻ dữ liệu giữa hệ thống thông tin của các bộ, ngành, địa phương và cơ sở dữ liệu quốc gia chưa thông suốt; nhiều dịch vụ công trực tuyến chất lượng thấp, tỷ lệ người sử dụng chưa cao; việc tổ chức vận hành bộ phận “một cửa” các cấp ở nhiều nơi chưa hiệu quả”, Tổng Bí thư nhận định.

Thực trạng mà Tổng Bí thư chỉ ra cũng đã được đề cập trong báo cáo tháng 7 của Tổ công tác triển khai Đề án phát triển ứng dụng dữ liệu về dân cư, định danh và xác thực điện tử phục vụ chuyển đổi số quốc gia giai đoạn 2022-2025, tầm nhìn đến năm 2030 (Đề án 06/CP).

Sau gần 3 năm triển khai Đề án 06, mặc dù đã nhận diện được 5 nhóm vấn đề là điểm nghẽn, đã đưa ra mô hình điểm để triển khai tại các địa phương, tuy nhiên Đề án 06 vẫn còn 51 nhiệm vụ đã được kiểm điểm, đánh giá hằng tháng nhưng đến nay vẫn chậm tiến độ.

Về dịch vụ công, còn 7 bộ ngành chưa hoàn thành tích hợp, cung cấp trên Cổng dịch vụ công quốc gia đối với 12 thủ tục hành chính theo Quyết định số 422/QĐ-TTg và Quyết định số 206/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ. Người dân, doanh nghiệp có nguy cơ không được hưởng các tiện ích của 6 dịch vụ công thiết yếu, ảnh hưởng đến chỉ tiêu phát triển Chính phủ số đến năm 2025 đạt tỷ lệ 100% các dịch vụ công trực tuyến theo quy định của pháp luật được thực hiện toàn trình.

Về dữ liệu phục vụ kết nối, chia sẻ, các bộ, ngành tuy đã rất tích cực tạo lập cơ sở dữ liệu của đơn vị mình, làm cơ sở để thực hiện chuyển đổi số, nhưng dữ liệu đã tạo lập còn rời rạc, manh mún, chưa có tính toàn diện, thống nhất. Đặc biệt, nhiều đơn vị chưa tận dụng được nguồn dữ liệu đã được số hóa để đưa vào khai thác, sử dụng, gây lãng phí thời gian, công sức và tiền bạc.

Cụ thể, kết quả tái sử dụng thông tin, dữ liệu số hóa phục vụ giải quyết thủ tục hành chính theo nguyên tắc người dân, doanh nghiệp chỉ cung cấp thông tin một lần còn rất hạn chế: ở địa phương mới đạt 10,23% hồ sơ thủ tục hành chính có tái sử dụng thông tin, dữ liệu đã được số hóa.

Bộ Xây dựng chưa hoàn thành việc kết nối, chia sẻ dữ liệu giữa Hệ thống thông tin nhà ở và thị trường bất động sản với Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư để làm sạch, làm giàu dữ liệu, bảo đảm theo đúng quy định của pháp luật.

Bên cạnh đó, công tác bảo đảm an toàn thông tin, an ninh mạng của nhiều cơ quan, đơn vị chưa được quan tâm đúng mức, chưa đáp ứng được yêu cầu đặt ra, gây nguy cơ tồn tại lỗ hổng bảo mật; hệ thống không bảo đảm an ninh an toàn để kết nối khai thác dữ liệu; không phục vụ công tác quản lý của bộ chủ quản và làm ảnh hưởng đến các bộ khác có thể tái sử dụng thông tin, giấy tờ.

Bảo đảm an ninh, an toàn thông tin, bảo mật dữ liệu cũng là một thách thức không hề nhỏ trong chuyển đổi số ngành ngân hàng tại Việt Nam trước xu hướng gia tăng tội phạm sử dụng công nghệ cao trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp 4.0.

Một số thách thức khác, theo ông Phạm Tiến Dũng, Phó Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, là về sự đồng bộ và phù hợp của các quy định pháp lý hiện hành liên quan về giao dịch điện tử, chữ ký điện tử, định danh và xác thực điện tử, cơ chế kết nối chia sẻ dữ liệu gắn bảo vệ dữ liệu cá nhân... với thực tiễn ứng dụng công nghệ số trong hoạt động ngân hàng.

Cùng với đó là thách thức về sự đồng bộ và chuẩn hóa các cơ sở hạ tầng kỹ thuật nhằm tạo thuận lợi cho kết nối liên thông, tích hợp liền mạch giữa ngành ngân hàng với các ngành, lĩnh vực khác để hình thành hệ sinh thái số, cung ứng dịch vụ đa tiện ích cho khách hàng.

Để giải quyết những thách thức nêu trên, ông Phạm Tiến Dũng cho biết thời gian tới, Ngân hàng Nhà nước sẽ tiếp tục phối hợp chặt chẽ với Bộ Công an triển khai có hiệu quả Đề án 06 của Thủ tướng Chính phủ; đẩy mạnh nâng cấp, phát triển hạ tầng công nghệ, bảo đảm an ninh an toàn, bảo mật thông tin trong quá trình chuyển đổi số ngân hàng.

Đồng thời, tăng cường nguồn lực cho chuyển đổi số, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ đổi mới sáng tạo cung ứng đa dạng các sản phẩm, dịch vụ tiện ích, chi phí hợp lý cho người dân và doanh nghiệp; tiếp tục đẩy mạnh công tác truyền thông, giáo dục tài chính cho người dân, doanh nghiệp sử dụng dịch vụ ngân hàng trên kênh số một cách an toàn, hiệu quả.

Tại Hội nghị trực tuyến toàn quốc về chuyển đổi số trong lực lượng Công an nhân dân ngày 10/10 vừa qua, nói về nhiệm vụ thúc đẩy chuyển đổi số trong thời gian tới, Ủy viên Bộ Chính trị, Bộ trưởng Công an Lương Tam Quang lưu ý công an các đơn vị, địa phương tập trung tạo lập dữ liệu, nguồn tài nguyên, tư liệu sản xuất quan trọng của kỷ nguyên mới.

Đồng thời, tập trung hoàn thiện phát triển Cơ sở dữ liệu Quốc gia do Bộ Công an chủ quản như: Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, Cơ sở dữ liệu quốc gia về xuất nhập cảnh, Cơ sở dữ liệu không gian mạng; khẩn trương triển khai Trung tâm dữ liệu Bộ Công an, qua đó cung cấp thông tin, nền tảng tích hợp chia sẻ dữ liệu, hoàn thành tích hợp chia sẻ dữ liệu dùng chung trong năm 2024.

Trong quá trình chuyển đổi số, Bộ trưởng Lương Tam Quang lưu ý phải xây dựng kho dữ liệu số hóa hồ sơ dữ liệu; bảo đảm an ninh, an toàn mạng, thông tin, bí mật dữ liệu số và coi đây là yếu tố then chốt quyết định thành công của chuyển đổi số; bảo vệ chủ quyền an ninh, an toàn, dữ liệu quốc gia trên không gian mạng, các hệ thống thông tin của công an các đơn vị, địa phương.

Hiện Bộ Thông tin và Truyền thông đang chủ trì xây dựng 2 Đề án trình Bộ Chính trị, trong đó có Đề án Nghị quyết của Bộ Chính trị về chuyển đổi số quốc gia, phát triển kinh tế số-xã hội số. Nghị quyết được kỳ vọng sẽ tạo đột phá mạnh mẽ cho chuyển đổi số quốc gia trong kỷ nguyên mới.

Ngày xuất bản: 30/10/2024 
Tổ chức sản xuất: Ngô Việt Anh
Thực hiện: Văn Toản
Ảnh: Hà Nam, Báo Nhân Dân, TTXVN, Media Quốc hội
Trình bày: Uyển Hương