Kế thừa tư tưởng xây dựng quân đội “Quân cốt tinh, không cốt nhiều” của dân tộc, nắm vững quy luật về tổ chức quân sự của chiến tranh nhân dân Việt Nam, suốt 80 năm qua, dưới sự lãnh đạo của Đảng, Quân đội nhân dân Việt Nam từng bước được xây dựng vững mạnh về chính trị, tổ chức biên chế, có cơ cấu cân đối, hợp lý giữa các thành phần, giữa lực lượng thường trực và lực lượng dự bị, giữa số lượng và chất lượng, phù hợp với yêu cầu nhiệm vụ quân sự, quốc phòng của từng giai đoạn, phù hợp với phương thức tác chiến của ta.

Đồng thời dựa vào tiềm lực của đất nước, khả năng bảo đảm về cơ sở vật chất, vũ khí trang bị để phát triển Quân đội phù hợp; tiến hành tinh giản tổ chức biên chế một cách thận trọng, vững chắc, không đốt cháy giai đoạn.

Thực hiện chỉ thị của lãnh tụ Hồ Chí Minh, ngày 22/12/1944, Đội Việt Nam Tuyên truyên giải phóng quân được thành lập. Đội gồm 34 cán bộ, chiến sĩ ưu tú, kiên trung nhất được lựa chọn từ các đội vũ trang các địa phương. Trong kháng chiến chống thực dân Pháp, từ một đội quân nhỏ bé, thiếu thốn vũ khí, trang bị, Quân đội nhân dân Việt Nam ngày càng phát triển toàn diện cả về chính trị, tư tưởng, tổ chức, vũ khí, trang bị, nghệ thuật tác chiến cùng toàn dân lần lượt đánh bại các chiến lược, kế hoạch quân sự của thực dân Pháp, làm nên chiến thắng Điện Biên Phủ “Lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu”.

Bước sang cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, thực hiện chủ trương của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh “Chúng ta phải ra sức xây dựng Quân đội ta thành một quân đội nhân dân hùng mạnh, một quân đội cách mạng tiến lên chính quy và hiện đại, để giữ gìn hòa bình, bảo vệ Tổ quốc” ⁽¹⁾, các quân, binh chủng lần lượt ra đời, phát triển ngày càng chính quy, hiện đại. Quân đội đã cùng toàn dân lần lượt đánh thắng các chiến lược của đế quốc Mỹ; tiến hành thắng lợi cuộc Tổng tiến công và nổi dậy Xuân 1975, đỉnh cao là Chiến dịch Hồ Chí Minh, giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước, mở ra một kỷ nguyên mới - kỷ nguyên hòa bình, độc lập, tự do, thống nhất, cả nước tiến lên chủ nghĩa xã hội.

Sau khi kết thúc cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, trước yêu cầu bảo vệ Tổ quốc trong điều kiện mới, Đảng đã lãnh đạo Quân đội nhân dân Việt Nam thực hiện cuộc điều chỉnh về tổ chức lực lượng, từ 11 quân khu và 2 bộ tư lệnh thành phố rút gọn lại thành 7 quân khu; giải thể, sáp nhập nhiều cơ quan, đơn vị; thực hiện giảm đáng kể quân số, duy trì số quân thường trực và dự bị hợp lý.

Tại Đại hội VI (năm 1986), Đảng khẳng định “phải xây dựng Quân đội nhân dân cách mạng, chính quy, từng bước hiện đại, tinh nhuệ, với cơ cấu tổ chức và quân số hợp lý”. Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội của Đảng ta năm 1991 xác định: “Xây dựng Quân đội nhân dân cách mạng, chính quy, từng bước hiện đại, tinh nhuệ, với cơ cấu tổ chức và quân số hợp lý; nâng cao chất lượng tổng hợp và sức mạnh chiến đấu”.

Quán triệt Nghị quyết của Đảng và trên cơ sở nhận định mối đe dọa đối với nước ta lúc này chủ yếu là xung đột, xâm lấn chủ quyền biên giới đất liền, biển đảo, chống “diễn biến hòa bình” bạo loạn, lật đổ, gây mất ổn định an ninh, chính trị nội địa, từ năm 1987 đến năm 1991, Quân đội ta đã tiến hành giảm khoảng 60% quân số thường trực; điều chỉnh tổ chức biên chế theo hướng tinh, gọn, từng bước hiện đại, có cơ cấu và quân số hợp lý.

Quân đội ta cũng thành lập, sáp nhập, giải thể nhiều cơ quan, đơn vị theo phương châm quân số thường trực giảm nhưng chất lượng được nâng cao một bước; xây dựng lực lượng dự bị động viên hùng hậu, lực lượng dân quân, tự vệ vững mạnh, rộng khắp, có trọng điểm. Đồng thời bố trí lại lực lượng bảo đảm khả năng phòng thủ trên phạm vi cả nước, nhất là trên các địa bàn chiến lược, biên giới, biển đảo. Đây là đợt điều chỉnh giảm quân số thường trực lớn nhất của Quân đội ta.

Những thập kỷ đầu thế kỷ XXI, tình hình thế giới, khu vực diễn biến nhanh chóng, phức tạp. Cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ Tư đã tạo điều kiện cho các nước tiến hành tổ chức quân đội theo hướng tinh, gọn, hiện đại.

Trước yêu cầu xây dựng Quân đội đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới, Đại hội XII của Đảng, Đảng ta khẳng định: “xây dựng Lực lượng vũ trang nhân dân cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại, ưu tiên hiện đại hóa một số quân chủng, binh chủng, lực lượng”.

Đặc biệt, Đại hội XIII của Đảng đã xác định mục tiêu cụ thể: “Xây dựng Quân đội nhân dân, Công an nhân dân cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại, một số quân chủng, binh chủng, lực lượng tiến thẳng lên hiện đại. Đến năm 2025, cơ bản xây dựng Quân đội, Công an tinh, gọn, mạnh, tạo tiền đề vững chắc, phấn đấu năm 2030 xây dựng Quân đội nhân dân, Công an nhân dân cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại”⁽²⁾.

Quán triệt sâu sắc quan điểm, đường lối quốc phòng, xây dựng Quân đội của Đảng của Đảng, từ năm 2016 đến nay, Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng đã tập trung lãnh đạo, chỉ đạo triển khai đồng bộ, quyết liệt các giải pháp nhằm xây dựng Quân đội “tinh, gọn, mạnh”, bảo đảm sự cân đối, tương đối đồng bộ giữa các quân chủng, binh chủng, giữa cơ quan và đơn vị, giữa lực lượng thường trực và lực lượng dự bị động viên, đáp ứng nhiệm vụ trên cả 5 môi trường tác chiến (trên không, trên bộ, trên biển, không gian mạng, không gian vũ trụ).

Xây dựng quân đội “tinh, gọn, mạnh” là tổng hòa của nhiều yếu tố hợp thành, trong đó xây dựng quân đội vững mạnh về chính trị làm cơ sở là giải pháp hàng đầu, quan trọng nhất, là nguyên tắc xuyên suốt trong suốt quá trình xây dựng quân đội; giữ vững nguyên tắc Đảng lãnh đạo “tuyệt đối, trực tiếp về mọi mặt” đối với Quân đội nhân dân, bảo đảm cho Quân đội luôn giữ vững định hướng chính trị, tuyệt đối trung thành với Đảng, với Tổ quốc và nhân dân. Chú trọng giáo dục chủ nghĩa Mác - Lênin, đường lối chính trị, đường lối quân sự của Đảng; đổi mới nội dung và phương pháp giáo dục chính trị, tư tưởng làm cho mọi cán bộ, chiến sĩ có bản lĩnh chính trị vững vàng, luôn phát huy được bản chất Bộ đội Cụ Hồ trong thời kỳ mới.

Chú trọng xây dựng đội ngũ cán bộ, tướng lĩnh có bản lĩnh chính trị vững vàng, có đủ phẩm chất và năng lực lãnh đạo, chỉ huy, quản lý bộ đội; kiên quyết đấu tranh, làm thất bại âm mưu “Diễn biến hoàn bình”, “phi chính trị hóa” quân đội của các thế lực thù địch, phản động; phòng ngừa, ngăn chặn những biểu hiện suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ. Xây dựng Đảng bộ quân đội trong sạch, vững mạnh về chính trị, tư tưởng, tổ chức, đạo đức và cán bộ.

Để xây dựng quân đội “tinh, gọn, mạnh”, cùng với xây dựng quân đội vững mạnh về chính trị, tư tưởng, từ năm 2016 đến nay, Quân đội đã quán triệt, thực hiện nghiêm các Nghị quyết, chỉ thị của Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng, Nghị quyết Đại hội Đảng bộ Quân đội lần thứ X, tập trung đẩy mạnh thực hiện “Ba khâu đột phá” (đột phá về tổ chức biên chế; đột phá về huấn luyện và đào tạo; đột phá về xây dựng chính quy, chấp hành kỷ luật, pháp luật và cải cách hành chính quân sự) góp phần nâng cao sức mạnh tổng hợp của Quân đội.

Về đột phá tổ chức biên chế, Quân đội đã từng bước tiến hành giải thể, sáp nhập, điều chuyển một số cơ quan, đơn vị trực thuộc Bộ Quốc phòng; điều chỉnh và tổ chức lại các đơn vị thuộc khối quân khu, quân chủng, quân đoàn, binh chủng; khối học viện, nhà trường; khối viện, trung tâm nghiên cứu; khối kho hậu cần - kỹ thuật; khối doanh nghiệp quốc phòng... Tăng cường lực lượng cho bảo vệ biên giới, biển, đảo và lực lượng, đơn vị làm nhiệm vụ sẵn sàng chiến đấu. Các cơ sở sản xuất, sửa chữa, công nghiệp quốc phòng, đoàn kinh tế - quốc phòng được điều chỉnh hợp lý, giảm bớt các tổ chức trung gian, từng bước khắc phục sự chồng chéo về chức năng, nhiệm vụ.

Tính đến giữa năm 2024, toàn quân đã điều chỉnh trên 2.700 tổ chức; xây dựng hơn 1.200 biểu tổ chức, biên chế theo hướng tinh, gọn; rõ chức năng, nhiệm vụ; bảo đảm sự cân đối, đồng bộ giữa yếu tố tổ chức, con người với vũ khí, trang bị kỹ thuật và công tác bảo đảm ⁽³⁾.

Nhận thức sâu sắc, xây dựng Quân đội “tinh, gọn, mạnh” là vấn đề lớn, rất hệ trọng, Bộ Quốc phòng đã chỉ đạo tiến hành giảm biên chế theo một kế hoạch tổng thể, chặt chẽ, khoa học, có lộ trình, bước đi vững chắc, phù hợp với đường lối quốc phòng toàn dân, chiến tranh nhân dân và khả năng bảo đảm vũ khí, trang bị, đồng thời giữ vững và phát huy nghệ thuật quân sự Việt Nam.

Cấp ủy, tổ chức đảng, chỉ huy các cấp trong toàn quân đã làm tốt việc rà soát, điều chỉnh, kiện toàn tổ chức, biên chế, bảo đảm trang bị phù hợp với chức năng, nhiệm vụ, vũ khí, trang bị kỹ thuật hiện có. Biện pháp tinh giảm biên chế được tiến hành toàn diện, đồng bộ, có trọng tâm, trọng điểm, phù hợp với yêu cầu thực tiễn; kết hợp chặt chẽ giữa công tác tư tưởng với công tác tổ chức và công tác chính sách, tuyệt đối không chủ quan, nóng vội, đơn giản một chiều, không hành chính hóa. Sau điều chỉnh, sáp nhập, các cơ quan, đơn vị vẫn giữ vững được sự ổn định. Đây là bài học kinh nghiệm quí cần tiếp tục phát huy trong thời gian tới.

Về đột phá trong huấn luyện và đào tạo, để đối phó hiệu quả với các loại hình chiến tranh xâm lược, cùng với nâng cao trình độ chính quy, đẩy mạnh việc điều chỉnh tổ chức, sắp xếp biên chế theo hướng tinh, gọn, mạnh, hiệu quả, Quân đội đã chủ động ứng dụng những thành tựu khoa học công nghệ vào quá trình huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu bảo vệ Tổ quốc.

Chú trọng nâng cao trình độ tác chiến, kỹ năng sử dụng vũ khí, trang bị, phương tiện kỹ thuật hiện đại cho các quân, binh chủng tiên lên hiện đại; tích cực tổ chức diễn tập, nâng cao khả năng ứng phó với chiến tranh công nghệ cao và các tình huống quốc phòng. Nhiều đơn vị đã kết hợp tốt việc huấn luyện làm chủ vũ khí, trang bị, với làm nhiệm vụ sẵn sàng chiến đấu. Hệ thống thao trường, bãi tập, đồ dùng huấn luyện của toàn quân đã có nhiều đổi mới, cải tiến, phù hợp với các nội dung huấn luyện, trong đó có nhiều loại đã được ứng dụng khoa học công nghệ vào chế tạo, chế tác... phục vụ tích cực cho nhiệm vụ huấn luyện của các đơn vị.

Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng đặc biệt coi trọng xây dựng nhân tố con người, gắn với lộ trình hiện đại hóa vũ khí, trang bị kỹ thuật của các quân chủng, binh chủng, lực lượng. Không ngừng đổi mới, nâng cao chất lượng đào tạo, huấn luyện ở các học viện, nhà trường quân đội, tạo nguồn cán bộ các cấp có đủ phẩm chất cách mạng, tư duy, năng lực chuyên môn, trình độ chỉ huy, quản lý.

Xây dựng “Nhà trường thông minh, tiếp cận cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0” bước đầu đạt kết quả thiết thực; xây dựng hệ thống nhà trường, viện nghiên cứu tinh, gọn, mạnh, hiện đại; gắn đào tạo ở nhà trường với đào tạo, bồi dưỡng cán bộ ở đơn vị; gắn trách nhiệm của cấp ủy, người chỉ huy với kết quả huấn luyện của đơn vị. Triển khai thực hiện chiến lược và các đề án phát triển giáo dục - đào tạo trong Quân đội theo phương châm “Chất lượng đào tạo của nhà trường là khả năng sẵn sàng chiến đấu của đơn vị”, góp phần xây dựng Quân đội tinh, gọn, mạnh, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ.

Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng đặc biệt coi trọng xây dựng nhân tố con người, gắn với lộ trình hiện đại hóa vũ khí, trang bị kỹ thuật của các quân chủng, binh chủng, lực lượng.

Chất lượng huấn luyện của toàn quân được nâng cao. Nhiều nội dung mới được đưa vào huấn luyện, diễn tập. Việc tổ chức huấn luyện bảo đảm chặt chẽ, linh hoạt, đúng phương châm, quan điểm, nguyên tắc, các mối kết hợp; chú trọng truyền thụ kinh nghiệm thực tiễn, nâng cao năng lực thực hành, làm chủ vũ khí, trang bị, khí tài mới, hiện đại, sức cơ động và khả năng tác chiến trong điều kiện mới cho các đối tượng; tích cực ứng dụng công nghệ thông tin, công nghệ mô phỏng, các phương tiện kỹ thuật hiện đại trong huấn luyện bộ đội.

Chủ động xây dựng, triển khai các phương án, kế hoạch sẵn sàng chiến đấu và chiến đấu, ngăn chặn, xử lý chính xác, kịp thời, hiệu quả các tình huống quốc phòng, an ninh, bảo vệ vững chắc chủ quyền, lợi ích quốc gia, dân tộc, không để đất nước bị động, bất ngờ.