Kinh tế tuần hoàn là một hành trình dài, đòi hỏi sự chung tay, đồng lòng và hành động quyết liệt từ mọi cấp độ. Các giải pháp đã được định hình, điều quan trọng là biến chúng thành hành động cụ thể, kiên trì và hiệu quả. Việc kết hợp hài hòa các giải pháp từ cấp vi mô (hộ gia đình, nông dân) đến cấp vĩ mô (chính sách, công nghệ, hạ tầng) sẽ là chìa khóa để Vùng kinh tế trọng điểm phía nam, vựa lúa Đồng bằng sông Cửu Long nói riêng và Việt Nam nói chung phát triển mạnh mẽ kinh tế tuần hoàn, hướng tới mục tiêu phát triển bền vững.

Bài 3:

Tháo gỡ "nút thắt", lộ trình cho kinh tế tuần hoàn

Sau khi nhận diện những thách thức trên hành trình phát triển kinh tế tuần hoàn (KTTH) tại Việt Nam, câu hỏi đặt ra là: Chúng ta sẽ làm gì để vượt qua? Từ những người nông dân chân lấm tay bùn đang hàng ngày trăn trở với phế phẩm nông nghiệp, các cán bộ địa phương trực tiếp triển khai chính sách, đến các chuyên gia, nhà khoa học và lãnh đạo cấp cao - mỗi người đều có những ý kiến, đề xuất tâm huyết, giải pháp từ nhiều góc nhìn, phác thảo lộ trình để KTTH thực sự cất cánh.

Một bác nông dân ở Hậu Giang chia sẻ: "Chúng tôi cần thấy được làm, được sờ, chứ nói lý thuyết suông khó mà hình dung".

Điều này cho thấy tầm quan trọng của việc học đi đôi với hành, giúp nông dân dễ dàng hình dung và áp dụng vào thực tế. Đồng thời, chính quyền địa phương cần tăng cường tuyên truyền bằng ngôn ngữ giản dị, gần gũi qua loa phát thanh xã, các buổi họp thôn và đặc biệt là xây dựng, quảng bá các mô hình điểm thành công ngay tại địa phương để bà con học hỏi. Kinh nghiệm đưa mô hình V,A.C.B cải tiến vào từng hộ gia đình của một cán bộ khuyến nông ở đồng bằng sông Cửu Long là một thí dụ điển hình cho cách tiếp cận hiệu quả này.

Cán bộ khuyến nông, khuyến ngư cần được đào tạo chuyên sâu về kinh tế tuần hoàn để trở thành cầu nối quan trọng, tư vấn, hỗ trợ bà con áp dụng công nghệ và quy trình mới.

Để nhân rộng các mô hình kinh tế tuần hoàn, sát sườn nhất với nông dân, đó là được hỗ trợ tài chính và kỹ thuật.  Bà con nông dân mong muốn tiếp cận vốn vay ưu đãi với thủ tục đơn giản hơn để đầu tư hệ thống biogas, máy chế biến phụ phẩm.

Một hộ chăn nuôi ở Cần Thơ bày tỏ: "Vốn lớn quá, tụi tui không dám làm", phản ánh thực trạng khó khăn về tài chính của các nông hộ. Các địa phương cần đề xuất các chính sách hỗ trợ một phần chi phí ban đầu cho thiết bị như máy nghiền rơm, máy ép phân, và thiết lập trung tâm tư vấn kỹ thuật miễn phí tại huyện/xã. Một cán bộ xã đề xuất quỹ hỗ trợ nhỏ cho các dự án tuần hoàn quy mô hộ gia đình, điều này sẽ tạo động lực lớn cho các hộ nhỏ lẻ mạnh dạn đầu tư.

Qua tìm hiểu của chúng tôi, nông dân cần có đầu mối bao tiêu sản phẩm tuần hoàn (phân hữu cơ, thức ăn chăn nuôi từ phụ phẩm) để yên tâm sản xuất. Việc này giúp giải quyết bài toán thị trường đầu ra đang là thách thức lớn. Chính quyền địa phương cần đóng vai trò kết nối giữa nông dân và doanh nghiệp, thí dụ như kết nối nguồn nguyên liệu rơm rạ trong dân với nhà máy giấy, nhà máy nấm.

Ngoài ra, việc hỗ trợ xây dựng thương hiệu và kênh tiêu thụ cho các sản phẩm nông nghiệp hữu cơ hoặc sản phẩm tái chế tại địa phương là rất cần thiết để nhân rộng sự thành công của các hợp tác xã nông nghiệp kiểu mới ở Cần Thơ trong việc biến rơm rạ thành sản phẩm có giá trị.

Để làm ra sản phẩm tái chế đòi hỏi doanh nghiệp đầu tư máy móc, nhà xưởng kinh phí lớn và đối tác nước ngoài chuyển giao công nghệ hiện đại. Tuy nhiên, thực tế đầu ra cho các sản phẩm tái chế rất khó để tiêu thụ. Trong khi đó, các vật liệu đầu vào là chất thải phải được xử lý đúng quy định, nhưng thực tế không ít doanh nghiệp lại mang mang đi đổ bậy, gây ô nhiễm môi trường. Theo tôi, từ góc độ doanh nghiệp, các chính sách hỗ trợ của Nhà nước để các sản phẩm tái chế đến tay người tiêu dùng gần như chưa có, hay nói chính xác hơn chúng tôi chưa thấy trong thực tiễn.

Sản phẩm tái chế chúng tôi làm ra bán ra thị trường rất khó, dù đã tìm mọi cách để tiếp thị ở các hội chợ, triển lãm, cửa hàng: “Chúng tôi mong muốn Nhà nước tiếp sức để các sản phẩm đến được tay người tiêu dùng. Cơ quan chức năng cũng cần xử lý nghiêm, công khai các doanh nghiệp không chấp hành việc phải xử lý chất thải theo đúng quy định. Về phía doanh nghiệp sẽ không ngừng cải tiến mẫu mã, chất lượng các sản phẩm tái chế”, ông Bùi Xuân Hùng, Tổng Giám đốc Công ty TNHH MTV Thanh Tùng 2 (Đồng Nai), một trong những doanh nghiệp xử lý, tái chế chất thải công nghiệp cho biết.

Mới đây, tại Diễn đàn “Tăng cường chuỗi giá trị rơm rạ - Hỗ trợ Đề án một triệu ha lúa chất lượng cao và phát thải thấp” Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Thanh Nam đặt vấn đề: “Phải đa lợi ích, đa dạng sản phẩm để tiêu thụ và xử lý nguồn rơm rạ rất lớn này”.

Theo Thứ trưởng Trần Thanh Nam, thời gian qua Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã chủ động làm việc với nhiều đơn vị trong và ngoài nước để tìm “nguồn cầu” cho rơm rạ.

Điển hình, Bộ làm việc với Tập đoàn Điện lực Việt Nam và thống nhất đưa vào Quy hoạch điện VIII đầu tư một nhà máy điện sinh khối tại huyện Vĩnh Thạnh thành phố Cần Thơ, công suất 150MW, sử dụng khoảng 1 triệu tấn rơm/năm. Ngoài ra, hiện nay nhiều doanh nghiệp cũng phát minh ra các chế phẩm sinh học và cơ giới hóa phục vụ thu gom, xử lý rơm rạ. Tuy nhiên, các giải pháp trên chỉ mới giải quyết được một phần nhỏ lượng rơm rạ hiện có, chưa đủ tạo động lực.

Thời gian qua, ngành nông nghiệp địa phương quan tâm tới việc hỗ trợ kinh phí để các hộ dân nhân rộng mô hình kinh tế tuần hoàn, nhưng kết quả còn khá khiêm tốn. Bản thân hộ dân cũng chưa thực sự đủ điều kiện để tự thực hiện mô hình kinh tế tuần hoàn.

Theo ông Ngô Minh Long, nguyên là người đứng đầu ngành nông nghiệp tỉnh Hậu Giang (cũ), chuỗi sản xuất nông nghiệp tuần hoàn là hình thức sản xuất đa canh, đa giá trị, là mô hình đầy triển vọng cho việc gia tăng giá trị sản xuất trong nông nghiệp.

Tuy nhiên, việc xây dựng các mô hình nông nghiệp tuần hoàn hiện cũng đang gặp một số khó khăn. Đó là, hiện nay, chưa có văn bản pháp lý cho phát triển các mô hình kinh tế tuần hoàn nói chung, kinh tế nông nghiệp tuần hoàn nói riêng.

Từ đó, việc triển khai mô hình chưa nhận được sự điều tiết hỗ trợ mạnh mẽ từ nhà nước, thông qua các cơ chế chính sách hợp lý, nhất là phát triển mô hình ở quy mô rộng lớn. Mô hình tuần hoàn cần có nhiều quy trình sản xuất và chế biến khác nhau cho nhiều đối tượng, nên người dân gặp nhiều khó khăn trong khâu áp dụng các quy trình kỹ thuật cùng lúc.

Ngoài ra, điều kiện của nông hộ thường không đáp ứng với điều kiện của mô hình vì cần diện tích tương đối lớn và phù hợp với nhiều đối tượng của mô hình. Mặt khác, người dân còn chưa am hiểu sâu về sự tuần hoàn trong quá trình triển khai, nên đôi lúc chưa áp dụng tốt để đem lại hiệu quả cao nhất…

Cuối năm 2024, tỉnh Đồng Nai đã ban hành Đề án giảm thiểu khí carbon đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050, với bảy ngành nghề, lĩnh vực, khu vực chủ yếu ưu tiên thực hiện, gồm: Năng lượng; công nghiệp; giao thông; nông nghiệp, lâm nghiệp và sử dụng đất; xây dựng và vật liệu; khu đô thị để triển khai cụ thể. Tỉnh Đồng Nai sau khi sáp nhập đang phấn đấu trở thành cực tăng trưởng mới, có sức lan tỏa vùng và cả nước.

Cuối năm 2024, tỉnh Đồng Nai đã ban hành Đề án giảm thiểu khí carbon đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050, với bảy ngành nghề, lĩnh vực, khu vực chủ yếu ưu tiên thực hiện, gồm: Năng lượng; công nghiệp; giao thông; nông nghiệp, lâm nghiệp và sử dụng đất; xây dựng và vật liệu; khu đô thị để triển khai cụ thể. Tỉnh Đồng Nai sau khi sáp nhập đang phấn đấu trở thành cực tăng trưởng mới, có sức lan tỏa vùng và cả nước.

Một trong những nhiệm vụ quan trọng sau khi sáp nhập tỉnh được Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh Đồng Nai Võ Tấn Đức yêu cầu các sở, ngành, địa phương thực hiện là thay đổi mô hình tăng trưởng, nâng cao năng suất lao động, tăng trưởng xanh, chuyển đổi số, tiếp tục tái cơ cấu kinh tế theo hướng hiện đại, nâng cao tỷ trọng công nghiệp công nghệ cao, dịch vụ chất lượng cao, nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao. Trong đó, đẩy nhanh tiến độ đầu tư các khu công nghiệp Hàng Gòn và các cụm công nghiệp theo tiêu chuẩn sinh thái, đáp ứng quy chuẩn Net Zero. Từng bước chuyển đổi tất cả các khu công nghiệp hiện hữu trên địa bàn sang khu công nghiệp sinh thái.

Một số chuyên gia nhận định, Đồng Nai có cơ hội để trở thành trung tâm xanh của nước ta, trong bối cảnh sân bay quốc tế Long Thành, cảng Phước An và hàng loạt dự án trọng điểm quốc gia trên địa bàn được xây dựng và chuẩn bị đưa vào khai thác trong năm 2026. Vấn đề quan trọng hàng đầu là việc xây dựng bộ tiêu chí phân loại xanh của tỉnh rõ ràng, cụ thể, hài hòa để có thể tiếp cận, huy động nguồn lực tài chính xanh trong nước và quốc tế. Từ đó, tạo ra các cơ hội mới cho địa phương trong việc phát triển các ngành kinh tế xanh, tuần hoàn.

Chuyển hướng mạnh mẽ nhằm mục tiêu tăng trưởng xanh và bền vững, Thành phố Hồ Chí Minh đang xây dựng phát triển các khu công nghiệp thế hệ thứ 3 là các khu công nghiệp xanh, từng bước hoàn thiện các tiêu chuẩn xanh, phục vụ nền sản xuất xanh có thể đáp ứng các yêu cầu của doanh nghiệp. Tiếp theo khu công nghiệp Việt Nam-Singapore III (VSIP III), giữa tháng 5/2025, tại Thành phố Hồ Chí Minh, hai Khu công nghiệp Cây Trường và Khu công nghiệp Bàu Bàng mở rộng giai đoạn 2 do Tổng Công ty Becamex IDC làm chủ đầu tư, đã được khởi công.

Với tổng vốn đầu tư hơn 5.459 tỷ đồng, Khu công nghiệp Cây Trường có quy mô 700ha, được quy hoạch đa ngành, ứng dụng công nghệ tiên tiến và định hướng trở thành khu công nghiệp sinh thái đầu tiên tại Việt Nam theo tiêu chuẩn quốc tế. Khu công nghiệp này hướng tới bốn giải pháp đột phá: sử dụng hiệu quả tài nguyên và năng lượng; giảm thiểu chất thải, khí phát thải carbon; xây dựng mô hình cộng sinh công nghiệp và bảo đảm phát triển bền vững.

Đặc biệt, cả hai khu công nghiệp được quy hoạch gần các dự án năng lượng tái tạo quy mô lớn, góp phần hình thành quần thể liên kết công nghiệp-năng lượng hoàn chỉnh, hướng tới mục tiêu phát thải ròng bằng 0. Hai dự án khu công nghiệp Cây Trường và khu công nghiệp Bàu Bàng mở rộng là bước đi cụ thể trong chiến lược phát triển khu công nghiệp sinh thái, thông minh thế hệ mới, nhằm tạo dựng hệ sinh thái công nghiệp mới, bổ sung và nâng cấp hệ thống hiện hữu, phục vụ hiệu quả các nhà đầu tư và người lao động trong nước, quốc tế.

Dự lễ khởi công Khu công nghiệp Cây Trường và Khu công nghiệp Bàu Bàng mở rộng giai đoạn 2 mới đây, Phó Thủ tướng Chính phủ Mai Văn Chính đánh giá cao sáng kiến và quyết tâm của chính quyền và doanh nghiệp trong phát triển mô hình khu công nghiệp thế hệ mới - hướng đến phát thải ròng bằng 0, ứng dụng công nghệ số và ưu tiên các ngành công nghệ cao, thân thiện với môi trường. Việc khởi công các khu công nghiệp thế hệ mới không chỉ là cột mốc quan trọng trong chiến lược phát triển, mà còn là minh chứng sống động cho tầm nhìn tiên phong của địa phương và doanh nghiệp trong việc chuyển đổi mô hình phát triển từ công nghiệp truyền thống sang các khu công nghiệp sinh thái, thông minh, và bền vững.

Chính phủ mong muốn các tỉnh, thành phố trên cả nước tiếp tục học hỏi mô hình phát triển tiên phong, đặc biệt là cách Becamex IDC kết hợp giữa phát triển công nghiệp, đô thị thông minh, và bảo vệ môi trường để tạo ra giá trị bền vững. Chính phủ cam kết sẽ tiếp tục tạo mọi điều kiện thuận lợi về chính sách, pháp lý, và hỗ trợ đầu tư để các địa phương và các doanh nghiệp phát huy tối đa tiềm năng; tiếp tục đổi mới sáng tạo, nâng cấp các khu công nghiệp hiện hữu, mở rộng hợp tác quốc tế, và nhân rộng mô hình khu công nghiệp sinh thái, thông minh trên phạm vi cả nước.

Kinh tế tuần hoàn là một hành trình dài và đầy thách thức, nhưng cũng là con đường tất yếu để Vùng kinh tế trọng điểm phía nam và đồng bằng sông Cửu Long đạt được mục tiêu phát triển bền vững, hướng tới mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050.... Các giải pháp từ cấp vi mô (hộ gia đình, nông dân) đến cấp vĩ mô (chính sách, công nghệ, hạ tầng) đã được định hình rõ nét. Quan trọng là biến chúng thành hành động cụ thể, kiên trì và hiệu quả.

Bài 1: Hành trình xanh chuyển đổi kinh tế tuần hoàn

Bài 2: Giải mã "điểm nghẽn" phát triển kinh tế tuần hoàn

Ngày xuất bản: /10/2025
Tổ chức: TRƯỜNG SƠN-LƯU QUỐC THẮNG-HỒNG VÂN
Nội dung: LƯU QUỐC THẮNG-THIÊN VƯƠNG-
TRỊNH BÌNH-PHÙNG DŨNG-VĂN ÚT
Trình bày: NGỌC BÍCH