Phát triển kinh tế tuần hoàn ở các tỉnh, thành phố phía nam:

Kinh tế tuần hoàn, từ hạt mầm ý tưởng đến trái ngọt phát triển bền vững

Kinh tế tuần hoàn là một hành trình dài, đòi hỏi sự chung tay, đồng lòng và hành động quyết liệt từ mọi cấp độ. Các giải pháp đã được định hình, điều quan trọng là biến chúng thành hành động cụ thể, kiên trì và hiệu quả. Việc kết hợp hài hòa các giải pháp từ cấp vi mô (hộ gia đình, nông dân) đến cấp vĩ mô (chính sách, công nghệ, hạ tầng) sẽ là chìa khóa để Vùng kinh tế trọng điểm phía nam, vựa lúa Đồng bằng sông Cửu Long nói riêng và Việt Nam nói chung phát triển mạnh mẽ kinh tế tuần hoàn, hướng tới mục tiêu phát triển bền vững.

Biến phụ phẩm thành giá trị mới

Mô hình VAC được nâng cấp thành VACB (Vườn-Ao-Chuồng-Biogas), tận dụng chất thải chăn nuôi để tạo khí sinh học, cung cấp năng lượng phục vụ đun nấu, thậm chí là phát điện, đồng thời giải quyết vấn đề ô nhiễm môi trường.

Với bản chất cần cù, ăn chắc, mặc bền, tiết kiệm-tái sử dụng-tận dụng triệt để nguyên liệu đã ăn sâu vào nếp sống và sản xuất của người dân. Mô hình Vườn-Ao-Chuồng (VAC) là một minh chứng sống động nhất cho tư duy tuần hoàn sơ khai này. Ở Đồng bằng sông Cửu Long, mô hình VAC tiến đến quy mô trang trại không phụ phẩm không chỉ là một cách tổ chức sản xuất, mà còn là một hướng đi bền vững, nơi chất thải của khâu này trở thành nguyên liệu đầu vào cho khâu khác, tạo nên một chu trình khép kín tự nhiên: Phân từ chuồng nuôi gia súc, gia cầm được dùng để bón cho vườn cây ăn trái hoặc nuôi cá trong ao; nước từ ao nuôi cá, giàu dinh dưỡng, được dùng để tưới rau màu.

Những năm gần đây, mô hình này còn được nâng cấp thành VACB (Vườn-Ao-Chuồng-Biogas), tận dụng chất thải chăn nuôi để tạo khí sinh học, cung cấp năng lượng phục vụ đun nấu, thậm chí là phát điện, đồng thời giải quyết vấn đề ô nhiễm môi trường...

Trồng cỏ voi làm thức ăn cho bò. Ảnh: PHÙNG DŨNG

Trồng cỏ voi làm thức ăn cho bò. Ảnh: PHÙNG DŨNG

Ông Trần Minh Lý ở phường Vị Tân, thành phố Cần Thơ đã sử dụng túi Biogas để xử lý chất thải từ 10 con heo bố mẹ và 50 heo thương phẩm, biến khí sinh học thành chất đốt và bã thải thành phân bón hữu cơ. Với diện tích khoảng 100m2 ông nuôi 10 con heo bố mẹ và khoảng 50 heo thương phẩm. Ông Lý cho biết, những năm qua, ông sử dụng túi biogas để chứa chất thải của heo, nhờ đó không chỉ giải quyết được vấn đề ô nhiễm môi trường mà khí sinh học từ túi có thể dùng để đun nấu, giúp tiết kiệm chi phí chất đốt. Ngoài ra, bã thải sau thời gian ủ có thể tận dụng làm phân bón hữu cơ bón cho cây trồng.

Cách đó không xa, Trại heo Dũng Nhung tại xã Trường Thành, thành phố Cần Thơ, với quy mô lớn hơn (trên 50 heo nái, xuất chuồng trên 1.200 heo con/năm) cũng đã lắp đặt hầm biogas để giảm thiểu ô nhiễm và tạo khí đốt.

Từ những mô hình "không có phụ phẩm nào bỏ đi", nhiều hộ dân tại thành phố Cần Thơ đã minh chứng cho tính hiệu quả của mô hình kinh tế tuần hoàn từ lúc nào không hay.

Ông Phạm Văn Hùng ở phường Long Phú cho biết: “Trước đây rơm trên đồng ruộng sau khi thu hoạch tôi thường kéo lên bờ ruộng hoặc đốt bỏ, thì hiện nay tôi tận dụng nguồn rơm có sẵn để trồng nấm rơm để bán, đem lại lợi nhuận hàng chục triệu đồng mỗi tháng, không còn cảnh đốt đồng khói bay gây ô nhiễm”.

Ngoài ra, sau khi thu hoạch hết nấm rơm, lượng rơm phế phẩm lại được ông Hùng sử dụng để ủ làm phân hữu cơ bón cho cây trồng. Với cách làm tuần hoàn này đã giúp ông giảm được chi phí mua phân bón hóa học, mà khi dung phân hữu cơ từ rơm rạ sẽ giúp đất tăng thêm độ màu mỡ, giúp cây trồng hấp thụ nhanh hơn, phát triển tốt hơn và mang lại năng xuất cao hơn.

Ngoài việc tận dụng rơm sau thu hoạch để trồng nấm rơm và làm phân hữu cơ, lượng rơm rạ còn được người dân tận dụng để nuôi bò và nuôi trùn quế bán thương phẩm và phục vụ nuôi thủy sản. Gia đình ông Lương Hùng Khanh ở xã Trường Long Tây, thành phố Cần Thơ đã áp dụng thành công mô hình chăn nuôi bò, nuôi cá thát lát và trùn quế. Ông Khanh tận dụng chất thải của bò để nuôi trùn quế, sau đó dùng trùn quế làm thức ăn cho cá thát lát. Phân trùn quế lại dùng để bón cỏ voi làm thức ăn cho bò.

Tương tự, Công ty TNHH Ngũ Thường Mekong ở xã Tân Bình đã xây dựng một chuỗi sản xuất nông nghiệp khép kín trên diện tích 1ha, sử dụng rơm rạ sau thu hoạch lúa để trồng nấm, bã rơm sau khi thu hoạch nấm được ủ làm thức ăn cho trùn quế, trồng rau sạch và cỏ voi cho bò. Chất thải từ chăn nuôi bò, gia cầm và rơm được dùng làm thức ăn cho trùn quế. Nước thải từ chăn nuôi, ao cá được xử lý để tưới cỏ voi.

Mô hình nông nghiệp tuần hoàn này có thể xem là mô hình có tính chất công nghiệp trong nông nghiệp vì canh tác quanh năm; có thể thực hiện được với diện tích đất nhỏ. Hiện nay, các sản phẩm của mô hình này có đầu ra ổn định, thu nhập từ mô hình có thể đạt từ 100-120 triệu đồng/1.000 m2/năm. Bên cạnh hiệu quả kinh tế, mô hình nông nghiệp tuần hoàn còn mang lại lợi ích về môi trường khá lớn, khi hầu hết các chất thải, phụ phẩm đều được xử lý để tận dụng làm đầu vào cho các sản phẩm trong mô hình.

Nuôi trùn quế - một trong những đối tượng nuôi trong mô hình kinh tế tuần hoàn của bà Lữ Thị Nhật Hằng. Ảnh: PHÙNG DŨNG

Nuôi trùn quế - một trong những đối tượng nuôi trong mô hình kinh tế tuần hoàn của bà Lữ Thị Nhật Hằng. Ảnh: PHÙNG DŨNG

Bà Phạm Thị Kim Em, người dân ở gần Công ty TNHH Ngũ Thường Mekong, cho biết: “Tôi thấy mô hình tuần hoàn này rất hay, hiệu quả, không gây ảnh hưởng đến môi trường. Không những thế, mô hình này còn giải quyết việc làm cho hàng chục lao động ở xóm. Gia đình tôi cũng mê lắm, nhưng chưa có đủ điều kiện, nhất là cách làm chưa nắm vững”. Những mô hình này cho thấy tư duy tiết kiệm, tận dụng triệt để nguyên liệu đã là nền tảng vững chắc cho sự ra đời của kinh tế tuần hoàn tại Đồng bằng sông Cửu Long.

Rõ ràng, KTTH không phải là cái gì đó xa với mà dược thực chứng qua bàn tay và khối óc của người lao động tại vùng đất Nam Bộ, vòng quay phế phẩm của khâu trước thành nguyên liệu của khâu sau, giúp tiết kiệm chi phí, nguyên liệu đầu vào, giảm rác thải, góp phần bảo vệ môi trường.

Từ 15 năm trước, Đồng Nai (cũ) đã có chính sách thu hút đầu tư nước ngoài (FDI) có chọn lọc, ưu tiên các dự án có hàm lượng chất xám cao và thân thiện với môi trường. Địa phương này yêu cầu các doanh nghiệp ứng dụng máy móc thiết bị hiện đại để sử dụng hiệu quả tài nguyên thiên nhiên, tiết kiệm nguyên liệu, tạo ra những sản phẩm xanh, đồng thời khuyến khích tái sử dụng chất thải, nước thải. Nhiều tập đoàn lớn trên thế giới có nhà máy sản xuất tại Đồng Nai như: Toshiba, Ajinomoto, Fujitsu, Bosch đã thực hiện khá tốt mô hình KTTH.

Từ 15 năm trước, Đồng Nai (cũ) đã có chính sách thu hút đầu tư nước ngoài (FDI) có chọn lọc, ưu tiên các dự án có hàm lượng chất xám cao và thân thiện với môi trường.

Ông Nguyễn Phước Hiếu, Giám đốc Công ty TNHH sản phẩm công nghiệp Toshiba Asia tại Khu công nghiệp Amata cho biết, nhà máy đã gần như thu hồi hết năng lượng nhiệt để phục vụ sản xuất, thay vì để nhiệt phát tán ra môi trường. Trong những năm qua, cùng với sự phát triển mạnh mẽ về kinh tế-xã hội, Thành phố Hồ Chí Minh cũng đối mặt với nhiều thách thức trong công tác bảo vệ môi trường, đặc biệt là xử lý chất thải sinh hoạt và công nghiệp.

Tỉnh Đồng Nai đang đẩy nhanh tiến độ chuyển đổi công năng khu công nghiệp Biên Hòa 1, để chỉnh trang đô thị, bảo vệ môi trường. Ảnh: THIÊN VƯƠNG

Tỉnh Đồng Nai đang đẩy nhanh tiến độ chuyển đổi công năng khu công nghiệp Biên Hòa 1, để chỉnh trang đô thị, bảo vệ môi trường. Ảnh: THIÊN VƯƠNG

Với tinh thần cầu thị và quyết liệt hành động, thành phố xác định rõ: Xử lý chất thải không chỉ là nghĩa vụ mà còn là một cơ hội quan trọng để chuyển đổi mô hình phát triển theo hướng bền vững, tuần hoàn, thân thiện với môi trường, trong đó chú trọng xử lý triệt để, tái tạo tài nguyên, tận dụng rác làm nguyên liệu cho sản xuất điện, phân bón, vật liệu xây dựng…

Lợi ích đa chiều từ kinh tế tuần hoàn

Các mô hình KTTH đã và đang mang lại những "trái ngọt" thiết thực, hữu hình cho các tỉnh phía nam, thể hiện rõ ở ba khía cạnh chính: môi trường, kinh tế và xã hội.

Dù vẫn còn nhiều thách thức phía trước, các mô hình KTTH đã và đang mang lại những "trái ngọt" thiết thực, hữu hình cho các tỉnh phía nam, thể hiện rõ ở ba khía cạnh chính: môi trường, kinh tế và xã hội.

Kinh tế tuần hoàn đã minh chứng khả năng biến "rác thải" thành "tài nguyên" và tạo ra giá trị gia tăng mới. Đi tiên phong trong xử lý rác thải một cách khoa học và bền vững là Công ty Cổ phần-Tổng Công ty Nước-Môi trường Bình Dương (BIWASE). Ông Trần Chiến Công, Tổng Giám đốc BIWASE cho biết: Đối với doanh nghiệp, rác ở đây trở thành điểm khởi đầu cho một hành trình tái sinh, không phải bằng phép màu, mà bằng khoa học với những con người giàu kinh nghiệm trong lĩnh vực khoa học-công nghệ, quyết tâm mạnh mẽ bởi cán bộ công nhân viên công ty.

Đối với doanh nghiệp, rác ở đây trở thành điểm khởi đầu cho một hành trình tái sinh, không phải bằng phép màu, mà bằng khoa học với những con người giàu kinh nghiệm trong lĩnh vực khoa học-công nghệ, quyết tâm mạnh mẽ bởi cán bộ công nhân viên công ty.
Tổng Giám đốc BIWASE Trần Chiến Công

Tại công ty, mỗi ngày có khoảng 3.000 tấn rác thải sinh hoạt và công nghiệp được chuyển về Khu liên hợp xử lý chất thải Bình Dương. Thay vì chôn lấp, BIWASE lựa chọn "hồi sinh" từng phần của rác, biến gánh nặng rác thành những sản phẩm hữu ích như phân bón hữu cơ, gạch, bê-tông và phát điện… nhằm hướng đến phát triển bền vững. Sau thành công của dự án nhà máy đốt rác phát điện đầu tiên có công suất 5MW chính thức đưa vào sử dụng vào ngày 12/1/2024, ghi dấu ấn mạnh mẽ trên hành trình biến rác thải thành năng lượng sạch có ích của công ty.

Sản phẩm gạch được sản xuất từ rác ở Công ty Cổ phần-Tổng Công ty Nước-Môi trường Bình Dương (BIWASE), Thành phố Hồ Chí Minh.

Sản phẩm gạch được sản xuất từ rác ở Công ty Cổ phần-Tổng Công ty Nước-Môi trường Bình Dương (BIWASE), Thành phố Hồ Chí Minh.

Đến nay, sau hơn 18 tháng kể từ ngày khánh thành, nhà máy điện rác đã được vận hành thành công theo đúng kỳ vọng. Nhiều chỉ số về an toàn thiết bị, môi trường, hiệu suất phát điện, xử lý xỉ tro đều đạt yêu cầu mong đợi. Với tinh thần cầu thị, nghiêm túc đánh giá toàn diện để không ngừng hoàn thiện, ngày 26/6, BIWASE đã khởi công nhà máy điện rác công suất 12MW. Dự án với tổng mức đầu tư 45 triệu USD, tương đương khoảng 1.150 tỷ đồng, xử lý 500 tấn rác/ngày và phát ra 12MW điện.

Tiết kiệm chi phí sản xuất và tăng hiệu quả guồng máy hoạt động là lợi ích rõ nhất từ KTTH đem lại. Nhà máy điện rác Hậu Giang (công suất 300 tấn/ngày, phát điện 6MW giai đoạn 1) không chỉ xử lý rác thải mà còn tạo ra nguồn năng lượng sạch, đóng góp vào lưới điện quốc gia.

Đặc biệt, việc phát triển kinh tế tuần hoàn còn mở ra cơ hội kinh doanh và việc làm mới. Các ngành công nghiệp tái chế phát triển, như Công ty TNHH MTV Thanh Tùng 2 (Đồng Nai) với nhà máy 200 tỷ đồng chuyên tái chế chất thải công nghiệp thành các sản phẩm như bàn, ghế, đồ gia dụng. Công ty này đã xuất khẩu tấm ván ép tái chế từ rác thải nhựa công nghiệp sang Scotland. Sự phát triển các khu công nghiệp sinh thái như Khu công nghiệp Amata (Đồng Nai), VSIP III, Cây Trường, Bàu Bàng mở rộng đã thu hút các dự án đầu tư nước ngoài quy mô lớn, chất lượng cao, công nghệ tiên tiến, thân thiện với môi trường, tạo ra hàng chục nghìn việc làm. Thí dụ điển hình là Tập đoàn LEGO đầu tư nhà máy hơn 1,3 tỷ USD tại VSIP III, đây là nhà máy thân thiện môi trường nhất của họ, hứa hẹn tạo việc làm và hình mẫu sản xuất xanh.

Thành công của các mô hình chia sẻ tài nguyên giữa các doanh nghiệp trong Khu công nghiệp Amata (Đồng Nai) là một minh chứng đầy đủ nhất về chuỗi giá trị của KTTH đem lại. Khu công nghiệp Amata được thành lập từ năm 1994, đến nay đã có hơn 200 nhà đầu tư thuê đất, với tỷ lệ lấp đầy hơn 98%, thu hút hơn 3,5 tỷ USD, tạo việc làm cho hàng chục nghìn người lao động. Năm 2020, khu công nghiệp Amata được Bộ Kế hoạch và Đầu tư, tổ chức UNIDO lựa chọn tham gia vào dự án thí điểm xây dựng mô hình khu công nghiệp sinh thái, áp dụng KTTH để xây dựng nên quy chuẩn mới cho các khu công nghiệp trong tương lai của Việt Nam.

Theo đại diện Công ty cổ phần đô thị Amata Biên Hòa, đơn vị quản lý hạ tầng khu công nghiệp Amata, bốn yếu tố đánh giá để trở thành khu công nghiệp sinh thái là quản lý khu công nghiệp, môi trường, cộng đồng xã hội và kinh tế. Trong đó, đối với vấn đề môi trường phải tận dụng và quản lý hiệu quả các nguồn tài nguyên, hạn chế phát thải. Từ thành công bước đầu trong xây dựng khu công nghiệp sinh thái tại Biên Hòa, Amata cũng đang áp dụng các tiêu chuẩn xây dựng khu công nghiệp sinh thái tại khu công nghiệp công nghệ cao Long Thành (Amata Long Thành).

Trong tương lai Amata Long Thành sẽ là khu công nghiệp công nghệ cao tiêu biểu của của tỉnh Đồng Nai và cả nước. Amata xác định một nền sản xuất cao và thân thiện với môi trường là yếu tố cốt lõi. Từ đó hình thành và xây dựng cộng đồng dân cư chất lượng cao, tiến tới xây dựng một thành phố thông minh, với các yếu tố như: sản xuất, năng lượng, giáo dục, quản trị, xử lý chất thải đều phải sử dụng công nghệ thông minh.

Quá trình hình thành và phát triển của các mô hình KTTH ở các tỉnh, thành phố phía nam là một hành trình dài nhưng đầy hứa hẹn, từ những hạt mầm truyền thống đến việc xây dựng khung pháp lý hiện đại, mang lại những lợi ích đa chiều về môi trường, kinh tế và xã hội, đóng góp vào mục tiêu phát triển bền vững của khu vực và cả nước.

Bài 2: Giải mã "điểm nghẽn" phát triển kinh tế tuần hoàn tại phía nam
Bài 3: Tháo gỡ "nút thắt", lộ trình cho kinh tế tuần hoàn

Ngày xuất bản: 21/10/2025
Tổ chức thực hiện: Trường Sơn, Lưu Quốc Thắng, Hồng Vân
Nội dung: Lưu Quốc Thắng, Thiên Vương, Trịnh Bình, Phùng Dũng và Văn Út
Trình bày: Ngô Hương
Ảnh: Phùng Dũng; Thiên Vương; Trịnh Bình