Dù được kỳ vọng là "chìa khóa xanh" cho phát triển bền vững, con đường đi của các mô hình kinh tế tuần hoàn  trên địa bàn phía nam vẫn còn lắm chông gai, từ nhận thức đến công nghệ và chính sách.

Thách thức đầu tiên đối với sự phát triển của kinh tế tuần hoàn trên địa bàn không nằm ở công nghệ hay tài chính, mà ở tư duy và nhận thức của các bên liên quan. Mặc dù khái niệm kinh tế tuần hoàn đã được pháp luật hóa và nhận được sự quan tâm lớn, nhưng nhận thức về tầm quan trọng, lợi ích và cách thức triển khai vẫn chưa thực sự sâu rộng và đồng đều ở mọi cấp độ, từ nhà quản lý, doanh nghiệp đến người dân. Tư duy kinh tế tuyến tính truyền thống "khai thác - sản xuất - tiêu dùng - thải bỏ" đã ăn sâu hàng thế kỷ, tạo ra thói quen và cách thức vận hành khó thay đổi. Các doanh nghiệp vẫn ưu tiên lợi nhuận trước mắt, ngại đầu tư lớn ban đầu cho công nghệ và quy trình mới, xem kinh tế tuần hoàn là chi phí thay vì cơ hội. Trong cộng đồng, niềm tin vào sản phẩm tái chế còn thấp.

Ông Bùi Xuân Hùng, Tổng Giám đốc Công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên Thanh Tùng 2 (Đồng Nai), một trong những doanh nghiệp xử lý, tái chế chất thải công nghiệp lớn nhất tỉnh, chia sẻ: "Thực tế đầu ra cho các sản phẩm tái chế rất khó để tiêu thụ". Dù đã tìm mọi cách tiếp thị ở các hội chợ, triển lãm, cửa hàng, sản phẩm tái chế vẫn khó bán. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến thị trường đầu ra của chuỗi tuần hoàn và khiến doanh nghiệp ngần ngại đầu tư.

Để chuyển hóa chất thải thành tài nguyên, cần có công nghệ xử lý tiên tiến và hiệu quả. Tuy nhiên, nhiều công nghệ hiện có ở Việt Nam còn lạc hậu, chi phí cao, hoặc chưa đáp ứng được yêu cầu về quy mô và chất lượng đầu ra. Ông Bùi Xuân Hùng cho biết, để làm ra sản phẩm tái chế đòi hỏi doanh nghiệp đầu tư máy móc, nhà xưởng kinh phí lớn và đối tác nước ngoài chuyển giao công nghệ hiện đại. Bên cạnh đó, hạ tầng thu gom, phân loại và tái chế chưa đồng bộ. Việc phân loại rác tại nguồn chưa thực sự hiệu quả, hệ thống thu gom và vận chuyển chưa tối ưu. Lượng rác thải sinh hoạt được thu gom thường lưu giữ trong khu dân cư từ 1 đến 3 ngày, đã bắt đầu phân hủy, gây mùi rất khó chịu, ảnh hưởng lớn đến cộng đồng xung quanh các tuyến đường vận chuyển rác. Điều này gây khó khăn lớn cho các cơ sở tái chế, làm tăng chi phí và giảm hiệu quả của chuỗi tuần hoàn. Hiện nay, các nhà máy xử lý chất thải hiện có (đặc biệt là tái chế) chưa đáp ứng được lượng rác thải khổng lồ, dẫn đến nhiều bãi rác quá tải chưa được xử lý triệt để. Hơn nữa, chi phí đầu tư ban đầu cao cho công nghệ mới, hệ thống xử lý, hoặc thay đổi quy trình sản xuất để áp dụng kinh tế tuần hoàn cũng là một rào cản lớn, gây áp lực tài chính cho doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp vừa và nhỏ.

Ông Bùi Xuân Hùng chia sẻ: “Chi phí đầu tư cho nhà máy tái chế của công ty ông lên đến khoảng 200 tỷ đồng. Điều này khiến nhiều doanh nghiệp nhỏ không đủ điều kiện để tự thực hiện mô hình kinh tế tuần hoàn”.

Tại Đồng Nai, cùng với quá trình phát triển công nghiệp nhanh cũng phát sinh nhiều điểm nóng về ô nhiễm môi trường. Mới đây, qua kết quả quan trắc các nguồn thải và các thành phần môi trường tại khu công nghiệp Biên Hòa 1, nằm sát sông Đồng Nai, xuất hiện các dấu hiệu đáng báo động ô nhiễm cả về nước, không khí, đất. Cụ thể, đối với chất lượng nguồn nước mặt, kết quả quan trắc đối với sông Đồng Nai đoạn chảy qua khu công nghiệp Biên Hòa 1, ở mức trung bình theo quy chuẩn QCVN 08:2023/BTNMT do ô nhiễm hữu cơ và vi sinh tần suất phát hiện ô nhiễm khá cao, đặc biệt là vào mùa khô. Chất lượng môi trường không khí, thông số bụi kích thước nhỏ (PM10) vượt so quy chuẩn tại một số thời điểm quan trắc với tần suất phát hiện ô nhiễm tập trung các thời điểm từ tháng 2 đến tháng 6. Về chất lượng môi trường đất, có dấu hiệu ô nhiễm cục bộ, đã phát hiện thông số chì (Pb) vượt quy chuẩn cho phép từ 1,01 đến 2,45 lần so quy chuẩn QCVN 03:2023/BTNMT.

Đáng chú ý, cơ quan chức năng đã phát hiện một số đối tượng lợi dụng việc di dời khu công nghiệp này cố tình đổ, chôn chất thải trong phạm vi của khu công nghiệp Biên Hòa 1. Trong đó, có ba vụ việc đã phát hiện có dấu hiệu vi phạm hình sự đã được điều tra, xác minh, xử lý và khắc phục ô nhiễm môi trường.