Ngày 6/11/2024, bà Madeleine Riffaud, nữ anh hùng kháng chiến chống lại sự chiếm đóng của phát-xít Đức ở Pháp, nhà hoạt động chống thực dân, nhà báo cộng sản Pháp và cũng là một người bạn lớn, hết lòng đấu tranh vì hòa bình cho Việt Nam, đã qua đời tại Paris, hưởng thọ 100 tuổi. Bà là một nhân vật lịch sử ở Pháp cũng như ở Việt Nam.

Cái tên Madeleine Riffaud hẳn không còn xa lạ đối với người Pháp cũng như Việt Nam. Sinh ngày 23/8/1924, tại làng Arvillers ở tỉnh Somme thuộc vùng Picardy (nay là vùng Hauts-de-France) ở phía bắc nước Pháp, Madeleine Riffaud bộc lộ thiên hướng thơ ca rất sớm và dự định theo nghề của bố mẹ, những nhà giáo tâm huyết.

Tuy nhiên, mong ước theo nghề của bố mẹ và khát khao kiếm tìm điều gì đó trong thơ ca để thay đổi thế giới chung quanh đã không trở thành hiện thực. Năm 1939, cô nữ sinh trung học trẻ tuổi ấy đã trải qua nhiều biến cố của cuộc đời và lịch sử của nước Pháp: mắc phải căn bệnh lao, gia đình phải sơ tán trốn tránh sự chiếm đóng của phát-xít Đức. Vượt qua những khó khăn ấy, cô gái trẻ quyết định theo đuổi con đường đấu tranh bằng cách tham gia kháng chiến.

Năm 1941, Madeleine Riffaud theo học ngành y tại tỉnh Isère ở đông nam nước Pháp và sau đó tại Paris. Rainer là bí danh hoạt động kháng chiến đầu tiên của Madeleine Riffaud, lấy theo tên của thi hào người Áo mà cô hằng yêu thích - Rainer Maria Rilke (1875-1926). Bà từng chia sẻ: Đó là một cái tên Đức, bởi vì chúng tôi không kháng chiến chống lại nhân dân Đức, mà chỉ đánh đuổi quân đội của chế độ Đức Quốc xã đang hiện hữu khắp nơi.

Madeleine Riffaud từng kể: Năm 1941, khi đang đưa ông bà đi sơ tán dọc con đường tắc nghẽn thường xuyên bị máy bay Đức bắn phá, bà bị một người lính Đức bất ngờ đá vào lưng để di chuyển nhanh hơn. Cú đá đó đã thôi thúc cô gái 16 tuổi quyết định tham gia kháng chiến giải phóng nước Pháp. "Khoảnh khắc đó đã quyết định cả cuộc đời tôi", Madeleine Riffaud chia sẻ.

Đầu năm 1944, Madeleine Riffaud được kết nạp vào Đảng Cộng sản Pháp và sau đó khi trở thành thành viên của phong trào kháng chiến FTP chống phát-xít Đức. Bị bệnh và phải tự chăm sóc bản thân trong một năm, đến năm 1942, Madeleine Riffaud lại tham gia các hoạt động kháng chiến. Ban ngày là một sinh viên, tới ban đêm lại là một nữ kháng chiến.

Quyết đoán và cực kỳ gan dạ, bà được giao chỉ huy một nhóm chiến sĩ kháng chiến. Ngày 24/7/1944, Madeleine Riffaud xung phong thực hiện một nhiệm vụ nguy hiểm: bắn hạ một người lính Đức. Trên cây cầu Solferino bắc qua sông Seine ở Paris, Madeleine Riffaud nhìn thấy sĩ quan Đức, ở đó một mình, và bắn hạ. Đó là một hành động vô cùng dũng cảm và là một thử thách rất lớn đối với một cô gái trẻ tham gia kháng chiến.

Ngay sau đó, Madeleine Riffaud bị đánh gục khi đang tìm cách chạy trốn trên một chiếc xe đạp. Bà bị đem đi tra tấn trong nhiều tuần nhưng không khuất phục và bị kết án tử hình. Trong thời gian chờ bị bắn, bà làm nhiều thơ. Bài ca sự sống là bài thơ nói về cái chết được báo trước, có những câu được chuyền tay đọc mãi: “Những con người này sẽ giết tôi/ Nhưng chiến hữu, xin đừng giết họ/ Khi họ thua, như con chồn vào rọ/ Tối nay tôi xiết đỗi bồi hồi/ Tim chỉ còn tình yêu/ Ôi tình yêu khôn tỏ…”.

Ngày 15/8/1944, Madeleine Riffaud đã trốn thoát một cách thần kỳ trước khi bị phát-xít Đức đưa đi nơi khác. Ngày 1/8/1944, Madeleine Riffaud lại tham gia lực lượng giải phóng Paris. Vào đúng sinh nhật lần thứ 20, ngày 23/8/1944, nhóm kháng chiến của Madeleine Riffaud đã tập kích, bắt sống 80 lính phát-xít Đức. Khi được đề nghị khen thưởng và thăng cấp, Madeleine Riffaud khiêm tốn nói: Tôi không làm được điều gì phi thường.

Tham gia chống phát-xít Đức từ khi mới 18 tuổi, Madeleine Riffaud đã trở thành một trong những chiến sĩ cách mạng Pháp là biểu tượng cho lòng dũng cảm trong Chiến tranh thế giới lần thứ 2.

Nước Pháp được giải phóng. Kháng chiến chống phát-xít Đức đã tôi luyện tinh thần đấu tranh cũng như niềm tin của Madeleine Riffaud vào ngôn từ có thể biến đổi thế giới. Với một niềm tin son sắc rằng những bài viết có thể góp phần thay đổi thế giới, cùng với tinh thần của một nữ chiến sĩ kháng chiến, Madeleine Riffaud đã trở thành phóng viên của tờ Chiều nay (Ce Soir), tạp chí La Vie Ouvrière (Đời sống Công nhân) và sau đó là nhật báo L'Humanité (Nhân đạo), cơ quan ngôn luận của Đảng Cộng sản Pháp.

Từng là chiến sĩ kháng chiến chống phát-xít Đức, Madeleine Riffaud luôn mong muốn mọi người được sống trong hòa bình và đó là lý do để bà trở thành một trong những phóng viên chiến trường và là một trong những nhà hoạt động chống chủ nghĩa thực dân đầu tiên tại Pháp. Những bài báo của bà đã góp phần khiến không chỉ nước Pháp rung động về cuộc chiến tranh xâm lược phi nghĩa mà thực dân Pháp tiến hành ở Đông Dương và Việt Nam.

Từ những ngày đầu của Cách mạng Việt Nam, Đảng Cộng sản Việt Nam, Chủ tịch Hồ Chí Minh và các thế hệ lãnh đạo đã luôn quan tâm tới việc xây đắp tinh thần đoàn kết quốc tế để tạo nên sức mạnh tổng hợp của nhân dân yêu chuộng hòa bình và các lực lượng tiến bộ trên thế giới giúp nhân dân Việt Nam. Chính nhờ có sự đoàn kết và giúp đỡ của nhân dân thế giới, trong đó có những người bạn Pháp như Madeleine Riffaud, đã góp phần quan trọng tạo nên chiến thắng vĩ đại của Cách mạng Việt Nam.

Năm 1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh sang Paris với tư cách thượng khách của nước Pháp. Là phóng viên trẻ của nhật báo Ce soir (Chiều nay), năm ấy Madeleine Riffaud được gặp vị lãnh tụ kính yêu của nhân dân Việt Nam. Chính lần đầu tiên được gặp Bác tại Hội nghị Fontainebleau năm 1946 đã thôi thúc nữ nhà báo trẻ tuổi Madeleine Riffaud đến Việt Nam, sát cánh cùng nhân dân Việt Nam trong cuộc đấu tranh chống đế quốc Mỹ.

Chúng tôi vẫn nhớ, nhiều lần ở Paris, khi gặp bà tại các sự kiện về Việt Nam, Madeleine Riffaud kể lại những lời căn dặn của Chủ tịch Hồ Chí Minh: “Người đã cho tôi một bài học làm báo rất quý báu và tuyệt vời”.

Câu nói của Chủ tịch Hồ Chí Minh khi xưa đã luôn in đậm như một lời căn dặn suốt cuộc đời nữ nhà báo Madeleine Riffaud - người từng được Bác Hồ gọi thân mật là "con gái":

Đừng nói nhiều với người Pháp về những nỗi đau đớn và chịu đựng của nhân dân Việt Nam mà hãy giải thích cho họ hiểu dân tộc Việt Nam đã vượt qua thế nào.

Và từ ấy, Việt Nam trở thành một trong những chủ đề chính của nhà văn, nhà báo Madeleine Riffaud...